Non puiden avanzar na búsqueda até que relacionei o erro de Rosa. "María, a da proba" era en realidade "María, a da Proba". Lembrei que proba ou póboa son topónimos que proceden do latín Popula, que se refiren a vilas ou núcleos habitados. Calculando o que pode andar un burro durante un día, busquei nun mapa lugares que se chamaran Proba. Axiña localicei un bo candidato que marquei cun x.
A Proba fora un pequeno núcleo de poboación na ribeira dun gran río; de aí proviña a riqueza das súas terras de labranza. Porén, hoxe en día é máis un arrabalde da vila máis próxima, que a absorbeu co crecemento inmobiliario dos últimos anos. Primeiro equipamentos deportivos, despois unha urbanización de chalets, un hipermercado, outra urbanización… Para un que vén de fóra, non se sabe onde remata a vila e onde comeza a Proba. Por sorte, a expansión urbana levou a que construísen un Centro de Día moi próximo á casa de María, que, case centenaria, pasaba as tardes nel. Alí a encontei, tal como me dixeran. Estaba avisada da miña visita e do propósito dela, polo que non perdeu o tempo con rodeos. Axiña comezou a deitar pra fóra o que tanto dano lle facía...
Foi culpa miña que tivera que escapar. Meus pais mandábanme polas aldeas a vender cousas da horta nunha burriña cargada con dous seróns. Fartábame de ir e vir polas aldeas da serra. Desde o tempo de San Pedro até San Miguel: cereixas, ameixas, tomates, pementos… Eu era mozota e enchíame o ollo un garda civil noviño que viñera pra o cuartel de Hortas. Creo que nunca pra min mirara, pero un día atopeino co seu compañeiro facendo a ronda polo Muíño Vello. Fixeran un alto na fonte das Abelairas e estaban bebendo. Aproveitei eu tamén pra beber e descansar. Quixen trabar conversa con el, e por facerme valer e que me fixeran caso, díxenlles:
-Eu sei onde están agochados uns escapados.
O maior aínda me dixo:
- Nena, non andes falando do que non sabes.
Eu retruquei:
- Xa non son unha nena, e sei o que digo.
O problema foi que viña xente polo camiño que o oiu todo, así que non lles quedou máis remedio que poñerse serios e preguntarme polo que sabía. Expliqueilles o que lles oíra falar a dúas mulleres sen que elas se decataran da miña presenza, dicían que tiñan medo de ir por leña ás touzas ou aos prados da ribeira do Rio Mao, polo lado da Provida, porque por alí, na pala, agochábanse uns escapados.
Total, que esa noite a Garda Civil preparou unha batida e presentáronse de noite na pala. Non conseguiron atrapar aos escapados, porque xa os avisaran e conseguiran poñerse a salvo. Pero na fuxida tiveran que deixar atrás algunhas cousas e, entre elas, os gardas atoparon unha manta que tiña unhas letras tecidas. Por elas deduciron de que familia era e, esa mesma noite, presentáronse na casa preguntando polos fillos. Faltaba un, que andaba rondando a unha rapaza doutra aldea e aínda non volvera. Nin a nai nin o pai quixeron dicirlles onde estaba, por medo a que lle fixeran algo. Mallaron neles canto quixeron; a peor parte levouna a nai, que morreu aos poucos días.
Foi pola miña culpa; se eu non lles dixera nada, nin mataban a nai nin o fillo tería que esconderse por medo a que o mataran. Seica conseguiu marchar do país, disque a América, pero non sei.
Inda teño pesadelos, son os remorsos…
Non quixen facerlle máis preguntas. Xa non facía falta, a historia era cada vez máis nítida. Agora entendía porqué a foto, os galochos e a manta eran tesouros. Só me faltaba colocar ben as pezas…