Antes de pasar á fase de deseño do proxecto debemos ter claro que son as variables de investigación, que serán as guías que van a determinar o que imos facer no traballo do noso grupo de investigación. 

Unha variable nun experimento de Ciencias é calquera característica ou factor que pode cambiar ou ser manipulado para observar os seus efectos. As variables son importantes porque permiten investigar como un elemento afecta a outro. Por exemplo, se queremos estudar como a luz afecta o crecemento dos pinos, a luz sería unha variable clave do experimento e o crecemento da outra planta.

Tipos de variables

Hai tres tipos principais de variables nun experimento:

• Variable independente: é a que manipulamos ou cambiamos para ver como afecta á outra variable. No caso do experimento sobre o crecemento das plantas, a variable independente sería a intensidade ou a cantidade de luz que as plantas reciben.
• Variable dependente: é a que medimos para ver se hai algún cambio causado pola variable independente. No exemplo anterior, a variable dependente sería o crecemento das plantas, medido en altura ou número de follas, porque queremos ver como cambia en resposta á luz.
• Variables estrañas: son factores que poden afectar ao resultado do experimento aínda que non sexan o noso foco principal. Estas variables poden alterar os resultados sen que nós o notemos. No caso do experimento das plantas, unha variable estraña podería ser a temperatura da sala ou a cantidade de auga que recibe cada planta. É importante intentar controlar estas variables para que non afecten os resultados do experimento e asegurar que a luz é realmente o factor que está influíndo no crecemento das plantas.

En resumo, a variable independente é a que modificamos, a variable dependente é a que observamos e medimos, e as variables estrañas son aquelas que queremos controlar para que non alteren o noso experimento.

Pode resultar algo confuso agora, pero nas actividades, tentaremos consolidar estes conceptos. 

O control experimental é unha parte fundamental nun experimento científico que permite comparar os resultados para asegurar que só a variable que estamos investigando afecta ao experimento. É unha situación ou grupo que non recibe o cambio que queremos estudar, o que nos axuda a ver os efectos reais da variable independente.

Por exemplo, se queremos saber se un fertilizante A axuda ás plantas a medrar máis rápido, precisamos un grupo de control: plantas que non reciben fertilizante. Así, podemos comparar e observar se o fertilizante fai diferenza en comparación co crecemento natural das plantas sen cambios.

O control experimental é importante porque evita que outros factores alteren os resultados e permítenos asegurar que as conclusións son fiables e precisas. Polo tanto, no exemplo anterior, só debe cambiar o uso do fertilizante A ou non usalo. O resto de posibles variables (luz que lle dá a planta, temperatura onde están as plantas, cantidade de auga con que se regan, etc. ) deben ser exactamente iguais, xa que son variables que hai que controlar porque poden influir nos resultados.   

Cando teñas os resultados da investigación teredes que traballar cos datos.

Pensa por exemplo, que queredes ver canto demora un caracol en percorrer unha distancia X, cambiando as superficies sobre as que se desliza (papel, herba, plástico). Non podes tomar un só dato porque non sería representativo. Terás, por exemplo, que tomar 10 datos sobre o mesmo material e logo calcular un valor medio de todas as probas.

Usarás a estatística para presentar os datos. Por iso, imos repasar algúns, aínda que a media aritmética será a que usedes a maioría das veces. Sempre podes preguntar ao profesor ou profesora de Matemáticas, ou aos/ás docentes que dirixen o proxecto de investigación.   

Estatísticas descritivas de centralidade

A media, a mediana e a moda son medidas estatísticas de centralidade, que nos axudan a analizar datos cando facemos unha investigación, xa que permiten resumir a información e entender mellor os resultados.

A media é o resultado de sumar todos os valores e dividilos polo número de elementos. Por exemplo, se cinco alumnos sacan as notas 6, 7, 8, 9 e 10, a media sería  (6+7+8+9+10)/5 = 8. A media dinos o valor "promedio".

A mediana é o valor que queda no medio cando poñemos os datos en orde. Usando as mesmas notas (6, 7, 8, 9, 10), a mediana é 8, xa que está xusto no centro. A mediana é útil cando hai valores moi altos ou baixos que poden distorsionar a media.

A moda é o valor que máis se repite. Se as notas son 6, 7, 8, 8, 10, a moda sería 8 porque é a nota que máis aparece. A moda axuda a saber cal é o valor máis frecuente nun conxunto de datos.

Estas medidas son moi útiles para interpretar e comparar datos de maneira sinxela en calquera investigación.

Os datos do proxecto terán, moi probablemente,  que ser resumidos en tabóas e representados en gráficos. Da materia de Matemáticas, seguro xa dominas este tipo de procedementos. Aquí, simplemente  lembramos algo de todo iso. No apartado " Biblioteca de investigación" tes máis información, con algúns tutoriais, por exemplo, do uso de Excel. 

As táboas 

Para crear unha táboa sinxela que represente os datos dun experimento, segue estes pasos básicos:

• Define as columnas: decide que información queres mostrar. Por exemplo, nun experimento de crecemento de plantas, poderías ter columnas para o "Día", "Altura da planta (cm)" e "Cantidade de auga (ml)".
• Crea a táboa: debuxa unha estrutura en forma de grade (podes facelo no caderno ou nun programa de computador), onde cada columna corresponde a un tipo de dato (como "Día" ou "Altura").
• Enche os datos: ao realizar o experimento, anota cada dato na fila correspondente. A primeira columna serve de referencia para a variable (por exemplo, "Día 1", "Día 2", etc.), e as demais columnas recollen os datos específicos desa medición.
• Engade unidades: asegúrate de que as unidades (como cm, ml, g) aparezan na primeira fila ou na cabeceira, para que sexa fácil de entender.

Aquí podes ver un exemplo, cos datos explicados arriba:

Aquí tes o exemplo visual dunha táboa sinxela que poderías utilizar para organizar datos dun experimento. Nesta táboa, rexístranse os días do experimento, a altura da planta en centímetros e a cantidade de auga en mililitros. Cada fila representa unha medición feita nun día específico, e as cabeceiras indican o tipo de dato que contén cada columna.

Moi fácil. Como dixemos, levas anos facendo isto en Matemáticas. 

Para representar os datos dun experimento e facelos máis fáciles de entender, podemos usar distintos tipos de gráficos. Moi probablemente xa os coñeces.  Cada un deles serve para mostrar información de maneira visual e axuda a interpretar mellor os resultados. Aquí explicamos algúns dos gráficos máis comúns e os seus usos:

1. Diagrama de barras
Un diagrama de barras úsase para comparar cantidades entre categorías distintas. Por exemplo, se queremos comparar a altura de plantas en diferentes días, podemos poñer os días no eixo horizontal e a altura no eixo vertical. Cada barra representa a altura da planta nun día específico. Este tipo de gráfico facilita ver cales días as plantas medraron máis ou menos. Exemplo: queres mostrar a altura de plantas medida en 20 días dun experimento. Podes usar un diagrama de barras onde cada barra represente a altura das plantas nun día.

2. Diagrama de sectores (tamén chamado gráfico de torta ou de pastel)
Este gráfico mostra como se distribúen as partes dun total. Úsase especialmente cando queremos ver a proporción de cada parte nun conxunto. O diagrama de sectores divídese en "anacos" (semellantes ás porcións dunha torta), e cada anaco representa unha parte ou categoría do total. Exemplo: nun experimento sobre os tipos de froita que prefiren os e as estudantes, podes usar un diagrama de sectores. Se o 50% prefire mazás, o 30% plátanos e o 20% laranxas, cada porción do círculo representa unha desas categorías e a súa proporción no total.

3. Gráfica de liñas ou curva
Un gráfico de liñas úsase para mostrar cambios ao longo do tempo ou nunha serie continua de datos. Nun gráfico de liñas, os puntos únense mediante liñas, o que permite ver tendencias, aumentos ou diminucións. Este tipo de gráfico é ideal para observar evolucións ou cambios progresivos. Exemplo: se mediches a temperatura dunha substancia cada hora durante un día, podes usar un gráfico de liñas para ver como variou a temperatura ao longo do tempo. Así, se a liña sube, ves que a temperatura aumentou, e se baixa, significa que a temperatura diminuíu.

Cada un destes gráficos pode axudarche a interpretar os resultados do experimento dunha forma clara e visual. A elección dun gráfico ou doutro depende do tipo de datos que queiras mostrar e de como desexas que os demais interpreten eses datos.

Aínda que podes facer as representacións a man, hai programas, como Excel, por exemplo, que os fan e che permiten escoller cores, tipos de letras, rótulos e unha gran variedade de gráficos. Tes tutoriais dispoñibles na " Biblioteca de investigación". 
 

Antes de comezar a traballar na investigación é importante buscar información relacionada co voso proxecto para formular un bo marco teórico, buscar información relativa ao que imos facer e como e, en xeral, obter distinta información que iremos precisando. Internet, moi probablemente, será a fonte principal, pero non a única. Neste apartado imos dar algúns consellos que nos guíen na búsqueda. 

Recomedacións xerais de búsqueda de información na rede

Aquí van 10 consellos para facer buscas efectivas de información en internet:

1. Usa palabras clave específicas: evita frases demasiado xerais. Canto máis específicas sexan as túas palabras clave, máis relevantes serán os resultados. Por exemplo, en vez de "animais mariños", podes buscar "hábitat dos golfiños no Atlántico".
2. Emprega comiñas para frases exactas: se buscas unha frase exacta, poñéndoa entre comiñas ("") axudará a que os resultados conteñan esa combinación exacta. Por exemplo, "impacto do cambio climático en Galicia".
3. Aplica filtros de tempo: moitos buscadores permiten seleccionar un intervalo de tempo para obter información máis recente ou de épocas específicas. Isto é útil para temas que cambian rapidamente, como tecnoloxía ou noticias.
4. Usa sitios de confianza: verifica que a fonte sexa fiable. Sitios oficiais (.gov, .edu) ou recoñecidos (como universidades ou institucións) adoitan ofrecer información máis rigorosa.
5. Emprega signos para afinar a busca: o signo menos (-) exclúe palabras. Se buscas "león -película", eliminarás resultados relacionados coa película e atoparás información sobre o animal.
6. Busca en sitios específicos: se precisas información dunha web en concreto, escribe site: seguido do enderezo da web e despois as palabras clave. Por exemplo, site:wikipedia.org cambio climático.
7. Usa Google Académico para investigacións: para buscar artigos e estudos académicos, visita Google Académico. Aquí atoparás fontes máis fiables e información revisada por expertos.
8. Explora a sección de preguntas frecuentes (FAQ): moitos sitios ofrecen respostas directas a preguntas comúns, o que pode aforrar tempo e aclarar conceptos.
9.  Proba sinónimos ou termos relacionados: ás veces, un termo alternativo ou sinónimo mellora os resultados. Por exemplo, podes buscar "cambio climático" e tamén "quencemento global" para obter máis información relevante.
10. Non te quedes só cos primeiros resultados: aínda que os primeiros resultados adoitan ser útiles, ás veces as mellores fontes están máis abaixo. Revisar ata a segunda ou terceira páxina pode axudar a atopar información máis detallada ou especializada.

Estes consellos axudarán a obter resultados máis precisos e fiables cando busques información en internet.
 
 

Recomendacións xerais de búsqueda de información na biblioteca

1. Utiliza o catálogo da biblioteca: antes de procurar nos andeis, consulta o catálogo en liña ou físico da biblioteca. A maioría das bibliotecas teñen sistemas dixitais onde podes introducir palabras clave, temas, autores ou títulos para localizar libros e materiais específicos.
2. Pregunta ao persoal bibliotecario: O persoal  bibliotecario está alí para axudar e adoitan ter moito coñecemento sobre a organización dos recursos. Podes explicarlles o que precisas, e eles poden suxerir che seccións, libros ou artigos especializados que quizais non coñezas. Nos centros educativos sempre hai profesorado de apoio á biblioteca escolar. 
3. Explora as seccións de referencia: na biblioteca, existen seccións específicas de enciclopedias, dicionarios, e manuais que poden darche información básica ou introducións detalladas sobre un tema. Estes libros de referencia son útiles para comezar unha investigación.
4. Usa os índices e táboas de contidos: nos libros, consulta o índice ao final e a táboa de contidos ao comezo. Estes apartados axudan a atopar capítulos ou temas específicos sen ter que ler todo o libro, aforrando tempo e permitíndoche acceder directamente á información que precisas.
5. Aproveita as áreas temáticas da biblioteca: A maioría das bibliotecas están organizadas por temas ou clasificacións (como a Clasificación Decimal Dewey). Coñecer a organización temática, como seccións de ciencias, arte, historia, etc., facilita atopar libros relacionados co tema que investigas e descubrir outros recursos útiles próximos.

Recomendacións para obter información a partir de fontes orais

1. Prepara as preguntas con antelación: antes da entrevista, pensa ben nas preguntas que queres facer. É mellor que sexan abertas (comezando por "como", "por que", "que") para que a persoa poida dar respostas máis detalladas. Tamén podes organizar as preguntas por temas para manter a conversa estruturada.
2. Escolle a persoa adecuada: busca alguén que teña coñecemento e experiencia sobre o tema que che interesa. Asegúrate de que esta persoa estea disposta a compartir a súa información e, se é necesario, menciona o obxectivo da entrevista para que saiba que esperar.
3. Crea un ambiente cómodo e respectuoso: durante a entrevista, sé amable, escoita con atención e evita interromper. Cando a persoa se sente valorada e cómoda, é máis probable que se abra e comparta información útil e interesante. Agradece sempre, ao final, a colaboración no traballo. 
4. Toma notas ou grava a entrevista: para non perder detalles importantes, toma notas ou pide permiso para gravar a conversa. A gravación permíteche volver escoitar a entrevista e captar información que poidas ter pasado por alto.
5. Sé curioso e fai preguntas de seguimento: moitas veces, a información máis valiosa xorde cando profundizas un pouco máis. Se a persoa menciona algo interesante, fai preguntas de seguimento para obter máis detalles. Mostrar interese anima á persoa a compartir máis.