3- A narración. 1. O conto popular

CATRO AMIGOS

Daquela, inda os animais falaban.

Foi un día en que ao can vello corrérano a paus do palleiro. Estarrecíalle o corpo de cavilar como a Tía Marica, brincando con el a fungueirazos, berraba coma unha condenada:

-Larchán, lambón, sempre a durmir, sempre a durmir e os nenos a levar a froita. ¡Larchán, lambón, que non ganas nin o caldo que comes!

E mandáballe cada fungueirazo que tocaba ao bater cal se bouraran nunha táboa.

O can vello inda camiñaba raposeiro, abaixado o lombo, o rabo entre as pernas, as orellas cabanas e a pousiño, a pousiño, non fose o demo que o diaño da vella voltara co fungueiro a lle mallar o lombo por mor de lle crebar as costelas se é que algunha lle quedaba enteira. Tiña moitas ganas de se deitar, non podía máis co corpo e as pernas non lle termaban, pero tanto era o medo que pillara, vira tan chegada a morte, que decidiu non parar en canto saíra do rueiro. Coas poucas forzas que tiña, nunha arroutada matinou salvar o derradeiro curral para chegar a unha chousa que o levaba ao monte e principiou a correr e, ao cruzar pola porta, brincou riba del algo que de primeiras non soubo o que era pero púxolle moito medo. Mirando de esguello reparou noutra vella cun coitelo na man que viña co anceio de o pillar. O can meteuse por unha silveira para esconderse e pareceulle que a vella tamén o seguía mais, despois, decatouse de que era o galo o que ía tras del.

-¡E logo, compadre galo! ¿Como foi que fuxiches da casa do amo? -preguntoulle o can.

-Éravos moita hora, compadre can, o demo da vella seica agardaba un amigo para unha encherolada e fixo mentes de se dar unha farta cos meus pelellos, asegún falabanas pitas, e eu, daquela, fun e lisquei. E ti, compadre can, ¿como é que foxes tamén?, ¿foi por mor de teres rapinado na cociña ou trabaches á vella?

-Nin roubei cousa endexamais nin trabei o cu da vella. ¡Mellor fora! Botáronme a paus porque vou vello. Cando novo fun fero e predéronme nas cepas do hórreo, gardeilles a casa, tornei o raposo no curral e os rapaces na horta, e agora, de vello, móenme a paus e din que son un larchán porque xa non me acae outra cousa que ir durmir no palleiro.

-¿E agora que vas facer? ¿Tornas á casa? -dixo o galo.

-¿Á casa? ¡Ca! ¡Calquera volve! ¿Para que me mallen o lombo? ¿E ti?

-¿Vou ir eu? ¿Para me facer degolar? ¡Non che é por aí! Eu bótome ao monte se ti vés para me gardares do raposo, e faceralo, ¿non si, compadre?

-Facerei se ti o queres, mais estou tan vello para cazar que non sei de que hei vivir.

-¡Deixa que xa arranxaremos! ¡Facemos unha irmandade e ti verás que ben nos ha ir!

-¡Fagámola, daquela!

Coa mesma puxéronse en camiño, cando, do máis alto daa árbore que os asombraba, caeu unha cousa entre eles. Era o señor gato que andaba fuxindo por mor duns trancazos que apañou por roubar un raxo na cociña. Logo contou a súa historia e pediu que o deixaran formar na compaña: de contado marcharon todos xuntos a andar.

Levaban xa moito camiño e, ao pasar por un mato, oíron ornear un burro e o galo propuxo de ir ondaa el, e ao chegar, díxolle:

-¡E logo, compadre burro! ¿Seica está contento, que canta moito?

-¡Estou, abofé!

-¡E como pode ser eso vivindo na compaña do home?

- ¡É porque me botei fóra daa súa casa! - dixo o burro.

-¿E logo?

O traballo era moito e moi negra a fame. No lombo xa non tiña onde levar un pau que non me esfolara. Matinei de facer o mrto e, caando o amo foi contarlle a un veciño para me arrincar a pelella, fun, e aos catro pés, deixei o curral.

- Fixeches ben, abofé! -dixo o galo.

E así foi como o compadre burro fixo compaña co caan vello, co compadre galo e co señor gato. Unhas veces camiñando e outras deténdose para pacer ou rebuldar chegou o serán. Os animais fixeron concello e decidiron buscar o mellor sitio para pasaren a noite. O galo empoleirouse nunha póla baixa dun carballo, foi aos brincos ate chegar ao pindirico, dende alí axexou aos catro ventos e viu unha casa illada entremedias da arboreda e boa herba. Baixou a escpae e chamou aos seus amigos.

O gato achegouse correndo á casa para mirar se é que habá xente e, de cehgado a ela, foi de arrastras para que non o visen e pasou da porta para adentro. Non había ninguén e, por eso, víase cinza na lareira, tiñan palla os cochos da cociña e recendía aos ovos. O gato, sen gran traballo, descubriu onde estaban agachados os ovos e sentiu pasadas no andamio: era o can vello que viña na súa procura.

-Imos chamar aos compañeiros -propuxo o can vello. Ao pouco chegaron os outros. Fartáronse todos, pois para todos atoparon mantenza ao seu xeito, e cada un deles tomou o mellor acomodo: o can vello, sen forzas, botouse ao canto da porta, o galo, sempre medoñento, empoleirouse no alto dunha trabe, o señor gato deitouse na lariza e o compadre burro acubillouse nun curruncho do andamio.

Pola meda noite chegou pola eira un fato de homes baralla que baralla. Viñan caangados con envurullos e desfeitos de cansazo: eran ldróns que traían o froito dos seus roubos. Cando ían entrar na casa, un deles oíu alentar o burro e cavilou se non sería a xustiza que os agardaba, e todos pillaron a escape a se achegaren nunha fraga don fondal da horta. Chegados alí, sen azos, ao iren acougando, foi un e propuxo de botaren sortes para ver a quen lle tocaba de ir en descuberto, e tocoulle ao máis novo que era tamén o máis espelido e arriscado.

Marchou o ladrón e, de chegando á casa, escoitou. Todo era silencio. Entrou para dentro. O recendo dos ovos aformigoulle na gorxa, chegouse á lareira ás apalpadelas e fixomentes de pillar un tizón e, como o que quixo pillar non era outra cousa que os ollos do gato a lucir na escuridade, enrabechouse o animal e brincou fero rabuñándolle a cara. Dolorido o home berrou cheo de medo, mais, daquela o compadre burro, que espertara, ceiboulle cando pasou polo andamio un par de couces que o fixeron caer de fociños riba do can vello que acordou espaventado chantándolle os dentes onde puido e, co rebumbio, o galo, empoleirado na súa trabe, ergueu a cabeza e, batendo as ás, non deixaba de cantar:"¡Quiquiriqui! ¡Quiquiriqui!"

Cando o pobre do ladrón máis morto caa vivo chegou a pé dos compañeiros, contoulles a tremer:

-¡Somos peridos! ¡Agora si que estamos perdidiños! ¡Temos que fuxir de contado se non queremos vernos na cadea!

E contoulle aos da compaña:

-Cando entrei na cociña, un demo cunha meiga brincou en min e rabuñoume como vedes, quixen saír para fóra e un doume un trancazo nos cadrís e caín de fociños. Ao querer pasar pola porta, un soldado que non me puido botar man foise e feriume coa súa navalla e, co balbordo que entre todos armaron, acordou o xuíz, e o condenado, dende o alto da casa, doente porque eu fuxía, deu en berrar: "¡Traédemo aquí!" ¡Xa volo dixen, temos que fuxir, estamos perdidiños!

E disque fuxiron e que a compaña dos catro amigos viviu na casa moi regalada e moitos anos sen que ninguén os anoxara.

***

Como xa dixemos, por toda Europa hai diferentes versións dalgúns contos. Este conto titulado "catro amigos", recollido por Henrique Harguindey  e Maruxa Barrio na súa Antoloxía do conto popular galego ten moitas semellanzas con outro popularizado polos irmáns Grimm.

Lembras o título co que se coñece a versión dos irmáns Grimm?