A cantiga de escanio e maldicir

Conhocedes a doncela...

       Don Foão1, que eu sei que ha preço de livão2,
       vedes que fez ena guerra (daquesto soo certão):
       sol que viu os genetes, come boi que fer3 tavão,
            sacudiu-se e revolveu-se, al-
5          -çou rab'e foi sa vía a Portugal.

       Don Foão, que eu sei que ha preço4 de ligeiro,
       vedes que fez ena guerra (daquesto son verdadeiro):
       sol5 que viu os genetes, come bezerro tenreiro,
            sacudiu-se e revolveu-se, al-
10         -çou rab'e foi sa vía a Portugal.

       Don Foão, que eu sei que ha prez de liveldade6,
       vedes que fez ena guerra (sabede-o por verdade):
       sol que viu os genetes, come can que sal de grade7,
            sacudiu-se e revolveu-se, al-
15         -çou rab'e foi sa vía a Portugal.

 

Afonso Méndez de Besteiros

 Músicos Idade Media

  Músicos medievais
   http://www.glogster.com/lauravillanueva/cantigas-de-escarnio-e-maldizer/g-6lns27cimrjgnbiron0lga0

 

1Don Foão: Don Fulano.

2livão: livián, lixeiro, inestable, voluble, pouco reflexivo.

3fer: fere, magoa, pica.

4preço: sona, fama

5sol: nada máis, tan pronto como

6liveldade: lixeireza, inestabilidade, volubilidade.

7can que sae de grade: can que escapa correndo/adoecido

 

  1. Le con atención a cantiga anterior e identifica a voz poética de maneira xustificada. En que persoa está? A quen cres que corresponde?
  2. De quen está a falar?
  3. Fai unha paráfrase do contido de cada cobra.

(Se non sabes que é unha paráfrese -ou calquera outra palabra!- aquí pódente axudar:)

A Arte de Trovar

Na "Arte de Trovar", contida no Cancioneiro da Biblioteca Nacional, diferénciase entre cantiga "de escarnio" e "de maldicir". Tenta identificar cada unha e logo contesta a pregunta seguinte:

As cantigas de son aquelas que atacan dun xeito indirecto, velado, a persoas ou institucións mediante palabras encubertas, dobres sentidos ou xogos de palabras.

Pola súa banda, as cantigas de , caracterízanse por atacaren directamente, sen dobres sentidos e con palabras claras.

A cal dos dous subxéneros pertence a cantiga que abre a unidade didáctica?

Orixe da cantiga de escarnio e maldicir

Escolle entre as seguintes opcións sobre as orixes das cantigas de escanio e maldicir e le con atención as suxestións.

    

A orixe destas cantigas só se pode buscar na lírica popular.

A súa orixe só se pode buscar no xénero culto provenzal chamado sirventés.

Estas cantigas arrincan do sirventés provenzal pero mestúranse coa poesía oral autóctona galego-portuguesa xerando un xénero único e descoñecido até a época.


Subtipos de cantigas satíricas

Pódese satirizar e criticar calquera cousa que se nos pase pola cabeza; na Idade Media pasaba o mesmo. Este é un dos motivos polos que as cantigas de escarnio e maldicir son máis difíciles de estruturar e analizar cás anteriores que vimos. Neste exercicio deberás escoller a etiqueta correcta para cada unha das definicións de cantiga que che ofrecemos. Sorte!

  • Sátira : nelas deféndense ou atácanse determinadas posicións políticas derivadas dalgúns conflitos que en ocasións tiveron moita importancia no devir histórico. Non deixa de ser curioso que a cantiga máis antiga conservada, "Ora faz ost'o senhr de Navarra", sexa unha sátira deste tipo. Por medio delas podemos saber como, por exemplo, Afonso X, o Rei Sabio, e outros trobadores criticaron a covardía de moitos nobres que abandonaron o devandito rei na guerra de Granada.
  • Sátira : non hai ningún estamento que se librase. Podía estar dirixida a persoas concretas ou a grupos de persoas.Destas últimas abundan as referidas aos infanzóns (membros da baixa nobreza que presumían da súa condidicón pero que se vían sumidos na miseria) e aos ricos-homes (novos ricos de maneiras rudas).
    Os obxectos de burla eran moi diversos: defectos físicos, sucesos ridículos, vicios...) pero o grupo máis numeroso intégrano as cantigas obscenas: crítica da luxuria de cregos e abadesas, a homosexualidade, as relacións incestuosas, a impotencia, etc. Os ciclos de cantigas dedicadas ás soldadeiras pódense enmarcar neste tipo de sátiras, onde destacan as dedicadas a María Pérez, a Balteira.
  • Sátira : inclúense aquí as disputas entre trobadores e xograres, principalemente, tanto no eido interpretativo coma no compositivo.
  • Sátira : un pequeno grupo de cantigas non fan unha crítica cantra un personaxe ou calse social concreta senón que se lamenta da perda de valores do mundo presente.
Vexamos se o entendiches...

Tendo en conta o visto no exercicio anterior, tenta asociar os seguinte fragmento de cantiga cos seus respectivos subtipos. Xustifica as túas respostas.

Sátira Sátira Sátira Sátira

Orraca López vi doente un día
e preguntei-a se guarecería.
E disse-m'ela, tod'en jograría:
«Sõo velha e cuid'a guarecer».
E dixe-lh'eu: «Cuidades gran folía,
     ca i máis vej'eu das velhas morrer».

Afonso Eanes do Cotón

Quen viu o mundo qual o eu ja vi
e viu as gentes que eran entón,
e viu aquestas que agora son,
Deus, quand'i cuida, que pode cuidar?
Ca me sin'eu, per min, quando cuid'i!
     Por que me non vou algur esterrar,
     se podería melhor mund'achar?

Martín Moxa

"De longas vías, mui longas mentiras":
aqueste verv'antig'ha, verdadeiro,
ca un ricom'achei eu mentireiro,
indo de Valedolide pera Toledo;
achei sas mentiras, entrant'a Olmedo,
e sa reposta en seu pousadeiro.

Nuno Fernández Torneol

Jograr Saco, non tenh'eu que fez razón
quen vos pos nome jograr e vos deu don;
máis guisado fora saqu'e jograr non.
     Assí Deus m'ampar,
vosso nome vos dirá quen vos chamar
     Saqu'e non jograr.


Fernán Paez de Talamancos

Tendo en conta o que vés de facer, poderías dicir cal é o subtipo da cantiga que abre esta unidade didática?

Estrutura da cantiga

Tal e como fixemos no na UD dedicada á cantiga de amigo, escribe o esquema métrico da cantiga de Don Foão. Podes consultar aquel exercicio aquí.

Sigue o seguinte modelo:

V1: a; número de sílabas: 13; rima: macho.

V2: ; número de sílabas: ; rima: .

V3: ; número de sílabas: ; rima:

V4: ; número de sílabas: ; rima: .

V5: ; número de sílabas: ; rima: .

V6: ; número de sílabas: ; rima: .

V7: ; número de sílabas: ; rima: .

V8: ; número de sílabas: ; rima: .

V9: ; número de sílabas: ; rima: .

V10: ; número de sílabas: ; rima: .

V11: ; número de sílabas: ; rima: .

V12: ; número de sílabas: ; rima: .

V13: ; número de sílabas: ; rima: .

V14: ; número de sílabas: ; rima: .

V15: ; número de sílabas: ; rima: .

 

  
Pregunta simple

A cantiga de Afonso Méndez Besteiros ten unha estrutura que se basea na repetición, algo que levamos visto ao longo das cantigas medievais que analizamos. Hai un que xa vimos pero que queremos que lembres:

  • Como se chaman as cobras que empezan pola mesma palabra ou expresión?

Cobras

  

Continúa...

Tendo en conta o visto até agora, continúa ti a cantiga cunha cobra máis. Lembra o recurso do paralelismo!

As seguintes ligazóns condúcente a editores de texto en liña.

Writebox

Bighugelabs

Calquera destes tres sitios permiten escribir on-line. Incluír unhas pequenas instrucións para o seu uso.

 

Actividade de encher espazos

Un dos recursos máis empregados para ridiculizar a alguén, aínda hoxe  en día, é a animalización. Na cantiga que abre esta UD bótase man deste recurso e combínase co símil ou comparación.

Identifica xustificadamente estes recursos en cada caso. Lembra empregar os números de verso. Por que cres que emprega estes animais?, que finalidade cres que persegue o autor? Copia as palabras tal cal aparecen na cantiga.

Xustifica por que  a animalización é tal.

Animais que aparecen na cantiga:

  • , v.
  • , v.
  • , v.

Animalización:

  • , vv. , ,
  
Actividade de encher espazos

As cantigas de escarnio e maldicir caracterízanse por empregar con prolixidade os recursos retóricos que se agrupan dentro da equivocatio os cales son, principalmente, a diloxía e a ironía.

Asigna a cada exemplo que se che ofrece o recurso axeitado, sempre de maneira xustificada. Pódesete axudar co noso glosario.

Onde cres que se usarán máis estes recursos, nas cantigas de escarnio ou nas de maldicir?

Ai, dona fea, foste-vos queixar
que vos nunca louvo en meu cantar;
mais ora quero fazer un cantar
en que vos loarei toda vía;
e vedes como vos quero loar:
     dona fea, velha e sandía!

Johan García de Guilhade

E, meus amigos, par Santa María,
se madeira nova podess'haver,
logu'esta casa iría fazer
e cobrí-la; e descobrí-la-ía
e revolvé-la, se fosse mester;
e se mi a mí a abadessa der
madeira nova, esto lhi faría.

Afonso Lopez de Baián
  
Test SCORM

Chegou o momento de facer unha pequena actividade de repaso de toda a literatura medieval que levamos visto até o de agora. Le o cuestionario e tenta contestar o mellor posible, así saberás canto sabes!

Empezamos!

  • Na cantiga de amigo a voz poética corresponde a...

Unha soldadeira

Unha muller casada

Un trobador

Un cabaleiro

Unha moza


  • Cal é o "estado psicolóxico" que pode ter o trobador e que atopamos con máis frecuencia nas cantigas de amor galego-portuguesas?

Drudo

Fenhedor

Entendedor

Precador


  • O marcador temático da cantiga de amor é a palabra...

Amigo

Cabaleiro

Senhora

Senhor

Amada


  • Cales destas temáticas non pertence á cantiga de amigo?

Amor insatifsfeito

Morte por amor

Concordia de amor

Panexírico

Prohibición


  • Cal destes axentes interpretaba as cantigas e, por veces, tamén as compoñía?

Soldadeiras

Segreis

Xograres

Menestreis

Trobadores


  • Indica cal destes códices non contén literatura medieval galego-portuguesa

Cancioneiro da Biblioteca Nacional

Cancioneiro da Ajuda

Cancioneiro da Vaticana

Canioneiro de Berkeley

Cancioneiro de Upsala


  • Indica cal destes recursos literarios non é propio da lírica medieval galego-portuguesa

Pleonasmo

Mordobre

Fiinda

Leixa-pren

Cobras capdenals


Actividade final: redacción do comentario

Tras realizar as actividades, recompilaches información suficiente sobre cantigas de escarnio e maldicir e sobre esta en particular para realizares un comentario de texto. Redacta o teu comentario seguindo os seguintes pasos:

  1. Recompila todo o que aprendiches sobre as cantigas de amor facendo as actividades.
  2. Realiza un esquema previo cos puntos principais que vas tratar. Consulta a Guía para o comentario de textos líricos.
  3. Redacta un borrador, cando menos, do comentario onde poidas introducir correccións e modificacións.
  4. Escribe o teu comentario tendo especial coidado coa expresión escrita, ortografía e signos de puntuación. Ten en conta que debes redactar un texto coherente e cohesionado, utilizando os organizadores e conectores textuais oportunos.