Saltar navegación

6. A familia dos deuses

Os deuses olímpicos

Os deuses olímpicos
Os deuses olímpicos

Os gregos adoraban a numerosos deuses (politeísmo) que, con todo, non tiñan unha posición de plena omnipotencia como a unha divindade moderna, senón que se lles atribuían características e comportamentos humanos. O monte grego Olimpo considerábase a sede onde residía a "familia olímpica de deuses": Zeus e os seus irmáns Hera, Poseidón, Deméter, Hestia e Hades, así como os fillos de Zeus, Apolo, Artemisa, Atenea, Afrodita, Hefesto, Ares, Hermes e Dionisio.

Entre os deuses e os humanos estaban os semideuses, os heroes, que non eran inmortais pero estaban dotados de habilidades sobrehumanas. Como os deuses tamén establecían relacións amorosas cos seus irmáns, cos seus propios fillos e cos mortais, o sistema de deuses parece confuso e complicado. 

As fontes

A apoteosis de Homero
Apoteosis de Homero

Aínda que os nomes dalgúns deuses gregos xa se transmitiron a través de testemuñas escritas desde unha época en torno ao ano 1200 a.C., o relato máis ou menos sistemático e coherente dos temas mitolóxicos foi construído propiamente polos poetas Homero e Hesíodo. Na Teogonía de Hesíodo consta unha descrición da creación do mundo e das xeracións dos deuses e as súas loitas de poder. En cambio, en Homero, os deuses do Olimpo teñen trazos individuais e humanos, case satíricos. Nas epopeas a Ilíada e a Odisea, Homero interpreta o mundo dos deuses como unha sociedade aristocrática do seu tempo: gobernaban a súa terra e o seu pobo, atendían exclusivamente os seus propios intereses egoístas e non tiñan que render contas a ninguén. 

A imaxe dos deuses

Árbore xenealóxica dos deuses gregos
Árbore xenealóxica dos deuses gregos

Os deuses transmitidos polos poetas encarnaban o principio do orde fronte ao caos. O monte grego Olimpo considerábase a sede dos deuses, desde onde podían ver e controlar todo. Non só posuían a eterna mocidade e beleza, senón que tamén eran inmortais. Con todo, os deuses gregos non eran omnipotentes. Atribuíaselles non só unha forma humana, senón sobre todo características e comportamentos humanos: eran celosos, coléricos, inxustos, vingativos, pero tamén capaces de amar e corresponder.

Os deuses interviñan positiva e negativamente na vida e as accións das persoas, por exemplo na Guerra de Troia, cuxas causas radicaban, en última instancia, nunha disputa entre os deuses. Respondían ás falcatruadas ou insultos humanos cunha vinganza desapiadada; un exemplo foi Tántalo, que tivo que pagar as súas falcatruadas cun tormento eterno. Os deuses tamén exercían a súa influencia a través do oráculo, que a xente consultaba coa axuda da interpretación dos sacerdotes; por exemplo, o destino de Edipo foi determinado polo veredicto do oráculo. A xente podía gañarse a benevolencia dos deuses mediante actos de culto, sacrificios, misterios, festivais ou xogos.

 Os descendentes dos deuses e os mortais chamábanse heroes. Non eran inmortais, pero estaban dotados de poderes sobrehumanos, por exemplo Aquiles, Prometeo e Heracles. Todo o sistema de deuses era moi pouco manexable porque as deidades entraban repetidamente en relacións con irmáns, cos seus propios fillos ou con mortais e deixaban descendencia. Así, a familia olímpica de deuses tamén ten a súa propia árbore xenealóxica.

 

A familia olímpica

Roda dos deuses olímpicos
Roda dos deuses olímpicos

A verdadeira "familia olímpica de deuses" (os deuses olímpicos) estaba formada por doce deidades: Zeus e os seus irmáns Hera, Poseidón, Deméter e Hestia; así como os fillos de Zeus, a saber: Apolo, Artemisa, Atenea, Afrodita, Hefesto, Ares e Hermes. Nalgunhas representacións, Hades, o segundo irmán de Zeus, ou outro fillo de Zeus, Dioniso, tamén están incluídos na familia de deuses.

Zeus estaba na cima da xerarquía. Poseidón, Atenea e Apolo, etc. tamén eran importantes, pero subordinados, en xeral, ao poder do deus supremo Zeus, chamado pai dos deuses. Presidía as asembleas e o consello dos deuses, e como deus impoñente do ceo e do tempo, utilizaba o seu terrible raio. Zeus tomou como esposa á súa irmá Hera, dando como froito esta parella a Ares e Hefesto. Pero, ademais, tivo moitas outras conexións con deusas e mulleres mortais (unhas 115), ás que se achegaba de moitas formas, de modo que tivo numerosísima descendencia. Os seus símbolos son o cetro, o raio, o aguia e o carballo. 

Hera, como irmá e consorte de Zeus, era á vez raíña dos deuses e deusa do matrimonio e a familia, así como protectora das mulleres casadas. Mostrábase moi celosa das amantes e fillos do seu marido, presentando un carácter dominante e vingativo. Os seus atributos son o cetro, o cunco de sacrificio e o pavo real.

Poseidón, irmán de Zeus e deus do mar, era un dos deuses máis importantes. Vivía coa súa esposa nas profundidades do mar Exeo, e tamén lle coñecemos numerosas aventuras amorosas das que naceron varios fillos salvaxes e crueis. Coa Gorgona Medusa procreou ao cabalo alado Pegaso. Os seus acenos de identidade son o tridente, o peixe, o cabalo e o touro. 

Deméter, irmá de Zeus, era adorada como deusa da fertilidade e a agricultura en frecuentes cultos e festivais. A xente participaba en procesións na súa honra e xaxuaba por ela. Deméter sufriu a perda da súa filla Perséfone, que tivera con Zeus, que foi raptada por Hades e levada ao inframundo como a súa esposa. Deméter leva como símbolos a espiga, a papoula e o facho.

Outra irmá de Zeus era Hestia, deusa da paz doméstica, a felicidade conxugal e o fogar. Antes e despois da comida, dirixíaselle unha oración. Baixo a súa protección estaba o lume dos altares de sacrificio, e a maioría das cidades tiñan unha cheminea pública na que ardía o seu lume sacro. O símbolo de Hestia é a cheminea.

Entre os fillos de Zeus, Apolo, irmán xemelgo de Artemisa, era unha figura moi importante e nobre dos deuses. Era o deus da curación, a adiviñación e as artes e dirixía ás nove Musas. Na súa honra construíuse un templo en Delfos, ao que acudían xentes de todo o país para buscar o consello dos deuses no oráculo. Apolo está representado cun arco e unha frecha e unha lira de ouro.

A irmá xemelga de Apolo, Artemisa, era tamén unha das deusas importantes, a deusa da caza e os cazadores, dos bosques e os animais salvaxes. Ao mesmo tempo, era deusa da lúa, do nacemento e protectora da mocidade, especialmente das mulleres novas. Tamén leva unha frecha, un arco e caixa das frechas e vai acompañada dunha cerva.

Atenea considérase a filla favorita de Zeus. Cando Hefesto partiu a cabeza de Zeus cunha machada, Atenea xurdiu da cabeza, xa crecida e cunha armadura completa (vid. unidade 1). Atenea era a deusa da sabedoría, a ciencia e a arte, pero tamén da artesanía e a agricultura. Ensinou á xente a arte da cría de animais, a construción de barcos e a fabricación de zapatos. Como viramos na unidade 1, gañou a honra de ser deusa da cidade de Atenas e os atenienses construiranlle un templo, o Partenón, na Acrópole. Os atributos de Atenea son a curuxa como símbolo de sabedoría, así como o casco, o escudo e a lanza. 

Afrodita era considerada a deusa do amor, da beleza e sobre todo das paixóns. Aínda que estaba casada con Hefesto, tivo varios amantes, entre eles Ares. Houbo frecuentes concursos de beleza entre as deusas; deles, o máis famoso é o coñecido como Xuízo de Paris, que gañou Afrodita e deu lugar, posteriormente, á guerra de Troia. Afrodita adórnase cun espello, unha pomba ou unha mazá. 

Hefesto, deus do lume e a ferrería, naceu coxo, o que enfureceu tanto a Hera que o lanzou ao mar desde o Olimpo. Foi atopado polas Nereidas e criado nunha cova. De adulto foi levado ao Olimpo, onde forxou armas para os deuses. A súa fragua estaba baixo o Etna, o volcán de Sicilia. A pesar de estar enfermo e coxeando, casou con Afrodita, a deusa da beleza. Represéntaselle cunha ferramenta de ferreiro e un gorro de mineiro.

A Ares, o deus da guerra, facíanselle honras antes e despois das batallas. Debido á súa preferencia polas guerras brutais e violentas, así como pola guerra ofensiva, non era popular nin cos deuses nin cos homes. Deimos (medo) e Fobos (terror) acompañábano no campo de batalla. Os seus símbolos son os adornos das armas e os carros de guerra.

Hermes, o mensaxeiro dos deuses, coñecido pola súa rapidez, era tamén o deus do comercio, dos comerciantes e os ladróns. Como mediador entre os deuses e os homes, entre o mundo superior e os infernos, acompañaba aos mortos ao inframundo. Caracterízase polos seus zapatos alados, o seu chapeu e o seu bastón. 

Hades, o segundo irmán de Zeus, era o deus do reino dos mortos e gobernante do inframundo, onde vivía coa súa esposa Perséfone, a filla de Deméter, que fora raptada do mundo superior. Hades era considerado duro e implacable, pero non inxusto. Na antigüidade, o propio inframundo chamábase Hades. Dividíase en Erebos, o reino escuro dos mortos, e Tártaro, a rexión máis profunda e a prisión, por exemplo, dos Titáns, Tántalo e Sísifo. Cérbero, o feroz can de tres cabezas de Hades, co que tamén se representa a este, vixiaba alí.

Dioniso, que sempre andaba de festa, era o deus do viño e da alegría de vivir. Caracterízase pola vide e a coroa de hedra.

 

Feito con eXeLearning (Nova ventá)