A orixe da muiñeira non e preciso, aínda que parece que provén dos bailes celtas e podemos situar os seus comezos ao redor do século XV. Esta asociada á labor agrícola do procesado do trigo para convertelo en fariña, unha labor longo no tempo, que era amenizada con este baile que en ocasións recorda nos seus movementos circulares á roda do instrumento, do muíño. Baílase en Galicia pero tamén en Asturias e algunhas zonas limítrofes de Castela e León.

É unha danza que se pode cantar (muiñeira vella) ou ser só instrumental (muiñeira nova) e os instrumentos que a acompañan poden ser a gaita, o tamboril, o redobrante, o pandeiro, a pandeireta e, ás veces, as cunchas. Parece ser que nos seus comezos foi só instrumental, incorporándose as muiñeiras cantadas ao redor do século XVII, aínda que se carece de documentación escrita anterior ao século XIX.

Na muiñeira vella dous ou máis homes bailan con dúas ou máis mulleres e realizan puntos (pasos de baile) complexos. A muller ten un papel secundario e limítase a seguir ao home con pasos en forma de oito e con actitude recollida.

Na muiñeira nova un home interpreta un punto, que se constrúe improvisadamente a base de saltos, picados e outras figuras e o resto do grupo repite os pasos varias veces, mentres que dure a copla. Na parte da volta da melodía o grupo realiza paseos en círculo, xirando as filas sobre o centro e facendo varias figuras coreográficas sinxelas.

Tanto puntos como paseos fanse cos brazos en alto, facendo cos brazos debuxos no aire que dan graza ao baile.

O seu compás característico é o 6/8 rápido e vivo, presentando unha estrutura de dúas ou máis partes. A estrutura musical está composta de copla (tema A) e volta (tema B) e interpretase a danza como un punto e paseo.

Bailase en parellas, pero se o número de participantes e maior de seis, pode bailarse en círculo.

Os movementos básicos noméanse como “tacón-punta-tacón” en alusión aos movementos dos pes dos danzantes.