Hai moitos anos, a historiadora Régine Pernoud contaba unha anécdota: cando estaba a traballar nos Arquivos Nacionais de Francia, recibiu unha carta na que un político lle preguntaba cal foi a data exacta da fin da Idade Media e en que cidade se firmou o tratado que poñía fin a este período. Vós xa sabedes máis ca este político e que os períodos históricos non terminan cun tratado: un non vaise á cama un día sendo antigo e érguese ao día seguinte sendo medieval!
O feito é que sobre a Idade Media hai moitos mitos: que pensaban que a Terra era plana, que se perdeu todo o coñecemento da Antigüidade clásica, que os campesiños estaban todos sucios e malvivían entre animais e os nobres vivían de festa en festa en pazos e castelos, ou que os viquingos tiñan cascos con cornos! Xa sabemos que moitas destas cosas non son certas, pero neste apartado imos ver o desenvolvemento artístico deste período que abrangue mil anos de historia.
De seguro que oíchedes falar do románico, do gótico e da cultura árabe na Península. Pois ben, imos adentrarnos en cada un destes estilos para ver que facían os artistas e artesáns na Idade Media.
Lectura facilitada
Os períodos históricos non acaban de súpeto cun tratado.
Existen moitos mitos falsos sobre a Idade Media.
É mentira que a xente medieval pensaba que a Terra era plana.
Os viquingos non tiñan cascos con cornos.
Na Idade Media desenvolvéronse estilos artísticos como o románico e o gótico.
Antes de comezar coa arte
Antes de comezar cómpre saber ou lembrar algunhas cousas que de seguro xa vos soan.
Cando falamos de arte temos que ter en conta que o facemos cunha linguaxe propia, e que moitos termos son específicos deste apartado.
Un dos casos máis evidentes é o da arquitectura. Imos ver dous termos importantes para entender o que imos estudar nos seguintes apartados:
Planta
A planta é o "mapa" do edificio. Imaxinade que estades nun globo aerostático xusto por riba da catedral de Santiago e podedes quitarlle o tellado. O que veriades sería, máis ou menos, o que tedes á esquerda.
O que estades vendo é unha catedral con planta en forma de cruz latina (a cruz grega ten os catro brazos iguais). A parte superior da cruz chámase cabeceira, e é onde se atopa o altar maior (A), que é onde o cura di a misa. Onde se cruzan os brazos da cruz é o transepto (B). Recoñecedes todos e todas esta parte porque é onde se colga o Botafumeiro na catedral de Santiago. En moitas igrexas este espazo está cuberto cunha cúpula.
Podedes dicir cantas naves ou corredores ten a catedral de Santiago? Efectivamente, ten tres (3). A nave central (C) é o dobre de ancha cas naves laterais (D). Vedes tamén que as naves laterais seguen ao redor do altar maior. Este espazo, sinalado coa letra E, chámase xirola ou deambulatorio, é no período románico é típico das chamadas "igrexas de peregrinación". A xirola permitía construír máis capelas ao redor, ademais de que os peregrinos e peregrinas podían percorrer todo o perímetro da catedral sen interromper a misa que se dicía no altar maior e sen molestar á xente que estaba na nave central.
Eses semicírculos que vedes ao redor da cabeceira e nos brazos laterais chámanse ábsidas, e eran capelas dedicadas a diferentes santos e santas. As igrexas románicas máis pequenas típicas de Galicia teñen unha única ábsida que é onde está o altar, pero como podedes ver na planta, a catedral de Santiago tiña moitas máis, para poder acoller a toda a xente que chegaba despois de facer o Camiño.
Alzado
O alzado é unha representación dun edificio na que se mostra un corte vertical. Para entendelo mellor, imaxinade que estades diante da catedral de Santiago, na Praza do Obradoiro, e podedes sacarlle á fachada á catedral. Deste xeito poderiades ver como é o edificio por dentro, e sería algo parecido ao que tedes na imaxe da esquerda.
Como podedes ver no alzado, a nave central é máis alta cas naves laterais, xa que se tiveran a mesma altura o edificio sería un pouco estraño. Ademais, sería moito máis difícil de soster as bóvedas, xa que o obxectivo da arquitectura é desviar as presións cara o chan sen que o edificio caia.
Vedes que por riba das naves laterais hai un espazo que se chama tribuna? É un corredor que vai por riba e rodea a igrexa, como unha especie de balcón con ventás que permiten iluminar a nave central. Sabemos que na Idade Media os peregrinos durmían na tribuna na catedral de Santiago.
O Botafumeiro é un incensario, é dicir, un instrumento que serve para queimar incenso, que é unha substancia que servía para eliminar os malos olores e a desinfectar dalgunha maneira o ambiente. Na Idade Media a xente non se lavaba tanto como agora, e pensade nos milleiros de peregrinos e peregrinas que chegaban a Compostela sen unha rede de albergues e de hoteis, como teñen agora... O cheiro de tanta xente xunta tiña que ser bastante forte.
Para compensar un pouco os cheiros desta marea humana, a catedral de Santiago tiña o incensario máis grande do mundo: o Botafumeiro. É un recipiente onde se meten brasas e despois incenso, que é unha especie de goma que se extrae de certas árbores e que ao arder desprende un cheiro agradable. Como pesa moito, para movelo facían falla varios homes que reciben o nome de tiraboleiros.
Algunha vez vos preguntástesvos como se vería a catedral de Santiago dende o punto de vista do Botafumeiro? Pois agora tedes a oportunidade de comprobalo:
Lectura facilitada
Elementos da planta dun edificio medieval:
A planta da catedral de Santiago ten forma de cruz latina.
O altar maior está na cabeceira e o transepto é onde se cruzan os brazos.
A catedral ten tres naves, e a central é máis ancha que as laterais.
A xirola é o corredor que rodea o altar e permite o paso aos peregrinos.
As ábsidas son capelas semicirculares dedicadas a diferentes santos.
Elementos do alzado:
O alzado mostra o interior dun edificio mediante un corte vertical.
A nave central é máis alta que as naves laterais.
Esta diferenza de altura axuda a soster mellor as bóvedas.
A tribuna é un corredor que vai por riba das naves laterais.
Os peregrinos durmían na tribuna da catedral de Santiago na Idade Media.
Audio
Comprobamos os nosos coñecementos arquitectónicos
Agora toca ver se somos quen de analizar as seguintes imaxes: á esquerda tedes unha plana dunha catedral, mentres que á dereita tedes un alzado. En grupos de 2 ou 3 alumnos e alumnas identificade cada unha das partes.
Reflexionamos sobre a arte e o patrimonio
Despois de ter visto os diferentes estilos artísticos do período responde ás cuestións desta parte da unidade:
Como creo que inflúe a sociedade na arte que se fai nese momento?
Que factores afectan á conservación do patrimonio?
Débense conservar todos os restos do pasado na actualidade?
Que alternativas de conservación se me ocorren ademais dos museos tradicionais?
.png "Casco vikingo")
