LOGO cREAgal

Título	Sistemas de vida
Descrición	REA “Sistemas de vida” da materia Bioloxía e Xeoloxía de 1º de Educación Secundaria Obrigatoria. O alumnado, a través de varias actividades competenciais (individuais, en parellas e en gran grupo), fará un percorrido a través de todos os compoñentes e relacións dos ecosistemas. Durante o percorrido polos diferentes ecosistemas, o alumnado irá incorporando datos relacionados co estado actual de desequilibrio do medio natural e os seus recursos, co obxectivo final de realizar un reto (“Ecocongreso”) no que elabore un produto final en que sexa visible a necesidade de adquirir compromisos medioambientais e hábitos saudables no camiño do desenvolvemento sostible.
Autoría	Ana María Bueno Lema María Dolores Rego Balsa Ignacio Uribarri Durán
Organización	Dirección Xeral de Ordenación e Innovación Educativa. Consellería de Educación, Ciencia, Universidades e Formación Profesional. Xunta de Galicia.
Licenza	Licenza Creative Commons Recoñecemento Non comercial Compartir igual 4.0
Identificación	"Sistemas de vida" ; ISSN (web): 3101-0040

Este contido foi creado con eXeLearning, o editor libre e de fonte aberta deseñado para crear recursos educativos.

Historial de versións

Elaborado por:	Dirección Xeral de Ordenación e Innovación Educativa. Consellería de Educación, Ciencia, Universidades e Formación Profesional. Xunta de Galicia.
Versión:	01	Data de publicación:	Xuño 2025	Primeira versión

Créditos dos recursos externos

Páxina 1

BIX_1ESO_REA06_Portada — Elaboración propia (proxecto cREAgal). *BIX_ESO106_Portada* (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 2

United Nations. Objetivos de Desarrollo Sostenible. (Licencia ONU).

Ecosfera — NASA. *Africa and Europe from a Million Miles Away* (Licenza NASA).

Acuario marino — Autoría descoñecida. *Aquarium-Monaco1* (Dominio público).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_1.VIVIMOS_V01 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_1.VIVIMOS_V02 (CC BY-NC-SA 4.0).

Cáritas española. Los cuidados nos sostienen. Abraza la ecología Integral. (Licenza estándar de YouTube).

Páxina 3

Cambio climático — Pictograma de ARASAAC

Andar en bicicleta — Pictograma de ARASAAC

Residuos_praia — Lucien Wanda. Montones De Basura En La Orilla (Licenza Pexels).

United Nations. Objetivos de Desarrollo Sostenible (Licencia ONU).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Diario de aprendizaxe* (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_1.1TRESC_V01 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_1.1TRESC_V02 (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 4

Ali Z . *Parlamento europeo* (CC BY-SA 3.0).

Traballo en grupo — Pictograma de ARASAAC

Traballo no ordenador — Pictograma de ARASAAC

Piotr Siedlecki. *Bandera meta*. (CC0 1.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_1.2ORGANICEMOS_V01 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_1.2ORGANICEMOS_V02 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_1.2ORGANICEMOS_V03 (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 5

Ciclo do carbono — Eme Chicano. *Ciclo de oxígeno - Mudo* (CC0 1-0).

Cadea trófica — Raquelarellanoleo. *Cadea Definitiu* (CC BY-SA 3.0).

Erosión do solo — Mídia NINJA. *Sistema Cantareira* (CC BY-NC-SA 2.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_2.0.ACTIVA (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 6

jacilluch. *Liquen - lichen - Pseudevernia furfuracea (8649694591).* (CC BY-SA 2.0).

Ecoloxía: estuda os ecosistemas. — Vector Portal. *Me encanta el vector de ecología* (CC BY 4.0).

A Terra é o ecosistema global chamado Ecosfera. — PxHere. *Earth_planet_space_cosmos* (CC0 1.0).

Factores abióticos — Lamiot. *Biotope Illustration* (CC BY-SA 3.0).

Piñeiros — Bryant Baker. *Una arboleda dispersa de pinos piñoneros de una sola hoja en Los Padres* (Licencia Forestwatch).

As plantas intercambian gases coa atmosfera — Maribel Arenas Navarro y Felipe García Oliva. *Intercambios gaseosos* (CC BY 4.0).

J. Manuel Lobato-García. Redes tróficas formadas por varias cadeas tróficas. (CC BY 4.0).

Biotopo — Lamiot. *Biotope Illustration* (CC BY-SA 3.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_2.1.CONVIVIMOS_V01 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_2.1.CONVIVIMOS_V02 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_2.1.CONVIVIMOS_V03 (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 7

Sen recursos multimedia

Páxina 8

Maria Victoria Rodriguez. *Formas de vida no Neolítico* (CC BY-NC-ND 2.0).

Konkordia. *Primeira Revolución Industrial* (CC BY-SA 4.0).

Hábitos sostibles — IconScout. *Reciclaxe* (CC BY 4.0).

Recurso renovable — Diana Yamilet Gallegos. *Paneles Solares Flotantes* ( Licenza Recarga tu carga solar).

Recurso potencialmente renovable — Diálogo Chino. *Imagen-aerea-plantacion-silvicultura* (CC BY-NC-ND 4.0).

Recurso non renovable — Richard Hurd. *Fábrica de Nitrógeno* (CC BY-SA 3.0).

Megacidades — Jonathan Leung. *Burning Shenzhen Bay* (CC BY-SA 2.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_2.2.NONSOMOS_V01 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_2.2.NONSOMOS_V02 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_2.2.NONSOMOS_V03 (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 9

Natureza — Danigoo. *Naturaleza Verde y Azul* (CC BY-SA 3.0).

Medioambiente — H005. *Paper recycling in Ponte a Serraglio* (Dominio público).

Ecoloxismo — Vladimir Morozov. *System-change-not-clima* (CC BY 4.0).

Páxina 10

Rachel Carson — U.S. Fish and Wildlife Service. *Rachel-Carson* (Dominio público).

Miguel Lorenzo. *Foto Anna Traveset 2022* (CC BY-SA 4.0).

Fundación Aquae. La CATÁSTROFE de los PLÁSTICOS para la BIODIVERSIDAD marina. (Licenza estándar de YouTube).

Páxina 11

Osmose — Obra derivada (proxecto cREAgal) da imaxe de Christinelmiller. [Osmosis and Diffusion CLMiller CC BY SA (CC BY-SA 4.0)]. Osmosis and Diffusion (CC BY-NC-SA 4.0).

Osmorregulación – Troita — Obra derivada (proxecto cREAgal) de Bachforelle Zeichnung de Duane Raver. *Bachforelle Zeichnung* (Dominio público).

Páxina 12

Subsistemas con antroposfera — Obra derivada (proxecto cREAgal) de Subsistemas incluindo antroposfera de Qaubp12 g2rrm. *Subsistemas incluindo antroposfera* (CC BY-SA 3.0).

Ilustración ecosistema — iris014. *Ecosistema* (CC BY 2.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_3.0.COÑECE (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 13

Ecosistema de auga continental — Montecruz Foto. *Valizas 2013* (CC BY-SA 2.0).

Ecosistema acuático de auga salgada — PxHere. *Océano* (CC0 1.0).

Marisma da Ramallosa (Nigrán, Pontevedra) — Contando Estrelas. *Pescando en La Ramallosa* (CC BY-SA 2.0).

Praia das Catedrais (Mariña de Lugo) — Pedro Mena Urrutia. *Augas Santas* (CC BY-NC-ND 2.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_3.1.DIVERSOS_V01 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_3.1.DIVERSOS_V02 (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 14

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Cadea trófica humana* (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 15

Quecemento global — Pictograma de ARASAAC

Protección e conservación dos ecosistemas — Geremías Bustos. *Educación ambiental niños* (CC BY-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_3.2.ALTERADOSE_V01 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_3.2.ALTERADOSE_V02 (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 16

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Situación inicial* (CC BY-NC-SA 4.0).

Efecto da choiva áceda nas plantas — Oak Ridge National Laboratory. *ORNL History* (CC BY 2.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Situación final* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Situación inicial b* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *24 horas en ácido a* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *48 horas en ácido a* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *24 horas en ácido b* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *48 horas en ácido b* (CC BY-NC-SA 4,0).

Páxina 17

Electrodomésticos — Pictograma de ARASAAC

Consumo responsable — Autoría desconocida. *Agroecoloxía* (Licenza Oficinas Verdes).

Obsolescencia programada — Landahlauts. *Eco Parque Norte* (CC BY-NC-SA 2.0).

Xestión sostible dos residuos — Zarateman. *Alcoy - reciclaje de residuos urbanos 08* (CC0 1.0).

Evolución da cantidade de lixo espacial — Mikeo. *Spacedebris small* (CC BY-SA 3.0).

Respecto ao medio ambiente — Pixy. *Symbolism Of Gaining Knowledge* (CC BY-NC-ND 4.0).

Educación ambiental — Huerta Agroecológica Comunitaria "Cantarranas". *Talleres de educación ambiental* (CC BY-SA 2.0).

Intelixencia artificial — Rawpixel. *Free colorful technology lights background* (CC0 1.0).

Luis Prado. *Detective* (Licenza Noun Project).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_3.3.REMEDIOS_V01 (CC BY-NC-SA 4.0).

audio/mpeg Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA, voz sintética xerada co modelo Celtia. AUD_BIX_1ESO_REA06_3.3.REMEDIOS_V02.mp3 (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 18

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Cebolas sensibles* (CC BY-NC-SA 4.0).

Gráfico cebolas — Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Exemplo de gráfico* (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 19

Sen recursos multimedia

Páxina 20

Emisións de CO2 por países — Our World in Data. *Annual CO2 emissions per country, 2022.* (CC BY 4.0).

Silveira — KENPEI. *Rubus fruticosus 1.* (CC BY-SA 3.0).

Abella — Fandom. *Abeja* (CC BY-SA 3.0).

Paporrubio — Juan Emilio . *Petirrojo* (CC BY-SA 2.0).

Fungo — George Chernilevsky. *Macrolepiota procera 2013 G1* (CC0 1.0).

ONU. *3-saude-e-benestar* (Licenza ONU).

ONU. *4-educacion-de-calidade* (Licenza ONU).

ONU. *5-igualdade-de-xenero* (Licenza ONU).

ONU. *6-auga-limpa-e-saneamento* (Licenza ONU).

ONU. *7-enerxia-asequible-e-non-contaminante* (Licenza ONU).

ONU. *13-accion-polo-clima* (Licenza ONU).

ONU. *14-vida-submarina.png* (Licenza ONU).

ONU. *15-vida-de-ecosistemas-terrestres* (Licenza ONU).

Páxina 21

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Rede Trófica 1* (CC BY-NC-SA 4.0).

Roupa viaxeira — Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Exemplo de táboa* (CC BY-NC-SA 4.0).

OurWorl inData. *Evolución poboación mundial* (CC BY 4.0).

Evolución consumo mundial de enerxía — Delphi234. *World energy consumption* (CC0 1.0).

Buho — Carlos Delgado. *Bubo bubo sibiricus - 01* (CC BY-SA 4.0).

Ferreiriño — Juan Emilio. *Herrerillo común (Parus caruleus teneriffae)* (CC BY-SA 2.0).

Marek Szczepanek. *Carduelis carduelis 1 (Marek Szczepanek) (cropped)* (CC BY-SA 4.0).

Xoaniña — Francisco Welter-Schultes. *Coccinella-septempunctata-15-fws* (CC0 1.0).

Denociña — Keven Law. *Weasel - British Wildlife centre, Surrey, England - Sunday August 17th 2008.* (Licenza Flickr).

Pulgón — André Karwath . *Aphididae (aka)* (CC BY-SA 2.5).

Rato — Christian Fischer. *Apodemus Sylvaticus* (CC BY-SA 4.0).

Gobierno de Canarias. *Oruga* (CC BY-NC-SA 4.0).

Plantas — Jeremy C. Schultz. *Uncut grass* (CC BY-SA 3.0).

Algas — Holger Krisp. *Meersalat-Ulva-lactuca* (CC BY 3.0).

Voitre — Marie-Lan Taÿ Pamart. *Gyps fulvus Pic de Casamanya 20240831 t123922* (CC BY 4.0).

Esquio — Peter Trimming. *The Squirrel Pose* (CC BY 2.0).

Esponxa — Diego Delso. *Esponja de tubo amarilla (Aplysina aerophoba), franja marina Teno-Rasca, Tenerife, España, 2022-01-05, DD 12* (CC BY-SA 4.0).

Gobierno de Canarias. *Araña* (CC BY-NC-SA 4.0).

Iago Casabiell González. *Marismas de Baldaio 29IX2013 02* (CC BY-SA 4.0).

Braña — Wetland flowers by Richard Webb. *Wetland flowers* (CC BY-SA 2.0).

Esteiro — Tanja Freibott. *DSC01430 Estuario del Río Anllóns* (CC BY-SA 4.0).

80kmh. *20230628 135128 Lagos de Covadonga.* (CC BY 4.0).

Encoro — José Antonio Gil Martínez. *Embalse de Belesar* (CC BY 2.0).

Alicedaraujo. *Oceano Atlântico* (CC BY-SA 4.0).

Bosque de ribeira — U.S. Department of Agriculture. *Riparian strip* (CC0 1.0).

Carballeira — Inma Gasteiz. *Robledal Centenario de Munain, Alava* (CC BY-SA 4.0).

Matogueira — Xemenendura. *Matorral de brezo* (CC BY-SA 3.0).

Páxina 22

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Ecosistemas pendurados, fase inicial* (CC BY-NC-SA 4.0).

Ecosistemas pendurados2 — Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Exemplo de ser vivo en ecosistema penduradoss* (CC BY-NC-SA 4.0).

Ecosistemas pendurados 3 — Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Exemplo de seres vivos en ecosistemas pendurados* (CC BY-NC-SA 4.0).

Coello — Callas11. *Conejo* (CC BY-SA 3.0).

Teixugo — Callas11. *Tejón* (CC BY-SA 3.0).

Rato de campo — Christian Fischer. *Apodemus Sylvaticus* (CC BY-SA 4.0).

Serpe — Alexandre Roux. *Malpolon monspessulanus* (CC BY-SA 2.0).

Raposo — Juan Lacruz. *Vulpes vulpes 2* (CC BY-SA 3.0).

Curuxa — Gobierno de Canarias. *Lechuza Canaria* (CC BY-NC-SA 4.0).

Gobierno de Canarias. *Caracol* (CC BY-NC-SA 4.0).

Denonsiña — Keven Law. Weasel - British Wildlife centre, Surrey, England - Sunday August 17th 2008. Licenza Flickr.

Páxina 23

Efecto invernadoiro — Pictograma de ARASAAC

Obra derivada (proxecto cREAgal) de 燃灯 con licencia (CC0 1.0). Ecolegión. Logo ECOcongreso (CC BY-NC-SA 4.0).

燃灯. Ecolegion (CC0 1.0).

Páxina 24

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Documentación ECOcongreso* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Organización ECOcongreso* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Documentacion ECOcongreso1* (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 25

Obra derivada (proxecto cREAgal) de 燃灯 con licencia (CC0 1.0). Ecolegión. *Identificación ECOcongreso* (CC BY-NC-SA 4.0).

Obra derivada (proxecto cREAgal) de 燃灯 con licencia (CC0 1.0). Ecolegión. *Portada ECOcongreso* (CC BY-NC-SA 4.0).

燃灯. Ecolegion (CC0 1.0).

Páxina 26

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Ponencias ECOcongreso* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Maquetas ECOcongreso 1* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Maquetas ECOcongreso2* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Maquetas ECOcongreso3* (CC BY-NC-SA 4.0).

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *ECOcongreso* (CC BY-NC-SA 4.0),

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Intendencia ECOcongreso2* (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 27

Obra derivada (proxecto cREAgal) de 燃灯 con licencia (CC0 1.0). Ecolegión. *ECOlibro* (CC BY-NC-SA 4.0).

燃灯. Ecolegion (CC0 1.0).

Páxina 28

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Mapa conceptual* (CC BY-NC-SA 4.0).

Páxina 29

Páxina 30

Elaboración propia (proxecto cREAgal). *Material descargable* (CC BY-NC-SA 4.0).

Os símbolos pictográficos identificados como Pictograma de Arasaac son propiedade do Goberno de Aragón e foron creados por Sergio Palao para ARASAAC (http://www.arasaac.org), que os distribúe baixo Licenza Creative Common BY-NC-SA.
Xeración de voz sintética co uso do modelo "Celtia" do Proxecto Nós, licenza Apache License, Version 2.0
Magariños, Carmen. 2023. Nos_TTS-celtia-vits-graphemes. URL: https://huggingface.co/proxectonos/Nos_TTS-celtia-vits-graphemes.
Os elementos multimedia incluídos neste REA acolléndose ao dereito de cita con fins educativos, atribúense directamente en cada un deles.

Aquí tes o ficheiro fonte para editar este REA

Este REA publicouse baixo Licenza Creative Commons Recoñecemento Non comercial Compartir igual 4.0, o que significa que tes a posibilidade de poder usalo, descargalo, redistribuílo e modificalo para adaptalo ás túas necesidades.
Segue estes pasos para usar/redistribuír/modificar este REA:

1. Descarga o arquivo fonte. Con isto tes o recurso orixinal en formato editable.

2. Modifícao usando eXeLearning.

3. Se aínda non o tes, descarga e instala o estilo cREAgal con fases.

4. En caso de modificalo, tes que recoñecer a autoría e publicalo coa mesma licenza (CC BY-NC-SA).

Podes usar esta cita para referencialo:

Este REA é unha adaptación do recurso orixinal “Sistemas de vida” do proxecto cREAgal da Consellería de Cultura, Educación, Formación Profesional e Universidades da Xunta de Galicia baixo a licenza de CC BY-NC-SA

Descargar o ficheiro .elp