Comprende
O éxito da comunicación, incluída a comunicación entre unha persoa e unha IA, repousa sobre varios factores, entre eles a coherencia e a adecuación, dous mecanismos fundamentais para garantir que unha mensaxe teña sentido. Estas dúas propiedades que definen un texto comprensible articulan tamén as características que os modelos de IA xerativa empregan para comprender e producir os seus propios textos e entender as instrucións que se lles indican.
Como propiedades de todo texto, están determinadas por aspectos da realidade extralingüística: tanto o noso coñecemento do mundo como as normas sociais coas que facilitamos as nosas relacións. A coherencia permite que un texto ou discurso se estruture de maneira lóxica, de modo que as ideas se presenten de forma clara e comprensible tanto de acordo coa lóxica como co noso coñecemento do mundo. A adecuación, pola súa banda, asegura que a mensaxe se axuste á situación comunicativa, tendo en conta aspectos como o propósito do texto, o rexistro lingüístico ou a relación entre emisor e receptor. Cando ambos mecanismos funcionan correctamente, a comunicación resulta fluída e efectiva; en caso contrario, poden xurdir confusións que dificulten a comprensión da mensaxe.
Na vida cotiá, estes mecanismos fanse evidentes en múltiples situacións. Un exemplo claro é a linguaxe que utilizamos en distintas interaccións: non nos expresamos do mesmo xeito nun exame ca nunha conversa con amizades, nin empregamos o mesmo ton nunha carta formal ca nunha mensaxe de WhatsApp. Un texto mal estruturado ou inadecuado para o contexto pode xerar malentendidos ou mesmo incomodidade. Por exemplo, se alguén escribe nunha mensaxe “Vén á miña casa mañá. Non digas nada”, a falta de claridade podería levar a interpretacións erróneas. Pola contra, unha versión máis adecuada da mesma mensaxe, como “Contamos contigo mañá para a cea que organizamos; non aceptamos negativas”, mostra unha formulación máis clara e acorde cunha comunicación efectiva.
Neste contexto, resulta interesante preguntarse como os modelos de intelixencia artificial, como ChatGPT, conseguen xerar textos que aparentan ser coherentes e adecuados. Estas ferramentas procesan grandes volumes de información para identificar patróns na linguaxe humana e producir respostas en función do contexto que se lles proporciona. Porén, aínda que a IA pode construír frases estruturadas e adaptadas a determinados rexistros, a súa capacidade para comprender matices comunicativos segue a ser limitada.
A coherencia
A coherencia é un principio fundamental na comunicación que garante que un texto teña sentido e que as ideas que o compoñen se organicen de maneira lóxica. Unha mensaxe coherente permite que o receptor comprenda sen esforzo cal é o tema principal e como se relacionan as diferentes partes do discurso. Para logralo, é necesario que exista unha unidade temática clara, é dicir, que todas as ideas xiren arredor dun mesmo asunto e contribúan ao seu desenvolvemento. Se nunha conversa alguén comeza falando sobre a súa película favorita e, sen ningunha conexión evidente, cambia de tema para falar do tempo, o interlocutor pode sentirse desorientado. A coherencia, polo tanto, non só facilita a comprensión da mensaxe, senón que tamén reforza a súa eficacia comunicativa.
Ademais da unidade temática, un texto coherente debe presentar unha progresión lóxica na exposición das súas ideas. Isto significa que cada nova información debe estar relacionada coa anterior e contribuír ao desenvolvemento da mensaxe. Nun relato, por exemplo, os acontecementos deben seguir unha orde que teña sentido para o lector, sexa cronolóxica ou estruturada segundo outro criterio claro. Do mesmo xeito, nun texto argumentativo, as razóns deben presentarse de forma ordenada para soster unha conclusión convincente. Cando estas conexións non se establecen correctamente, a mensaxe pode volverse confusa ou inconexa, dificultando a súa interpretación.
Coherencia na IA
No caso dos modelos de intelixencia artificial como ChatGPT, a coherencia é o resultado dun proceso baseado na análise de grandes cantidades de texto. A IA xera respostas predicindo que palabras e estruturas sintácticas son máis probables en función do contexto previo. Porén, a súa capacidade de manter a coherencia está limitada pola información que se lle proporciona e pola forma na que organiza os datos. Por exemplo, se un usuario formula unha pregunta ambigua ou cambia de tema abruptamente nunha conversa coa IA, o modelo pode xerar respostas incoherentes ou repetitivas, xa que non posúe unha comprensión real do significado dos textos, senón que opera mediante patróns estatísticos.
Por esta razón, aínda que a IA pode producir textos que parecen ben estruturados, segue dependendo en gran medida da intervención humana para garantir que as súas respostas sexan verdadeiramente coherentes. Na práctica, isto implica que os usuarios deben formular as súas preguntas con claridade e proporcionar suficiente contexto para que a IA xere respostas adecuadas.
A adecuación
A adecuación é un principio esencial na comunicación que permite que unha mensaxe se axuste á situación na que se produce. Non falamos da simple corrección gramatical ou de que as palabras teñan sentido dentro dun texto, senón de que este responda ás expectativas do contexto no que se emite. Para que unha mensaxe sexa adecuada, debe adaptarse a factores como a intención do falante, o tipo de interlocutor, a canle de comunicación e o grao de formalidade requirido. Por exemplo, non nos expresamos do mesmo xeito nunha entrevista de traballo ca nunha conversa con amizades, aínda que en ambos casos o noso obxectivo sexa transmitir información. A adecuación lingüística implica, polo tanto, que o emisor sexa consciente destas diferenzas e seleccione as estratexias comunicativas máis apropiadas en cada situación.
Un dos aspectos clave da adecuación é o rexistro, é dicir, o nivel de formalidade que adoptamos en función do contexto e do noso interlocutor. Nun entorno académico ou profesional, espérase un rexistro máis elaborado, con estruturas sintácticas complexas e un vocabulario preciso, mentres que nunha charla informal permítese unha maior espontaneidade, con frases máis curtas e expresións coloquiais. Ademais, a adecuación tamén depende da canle a través da cal se transmite a mensaxe. Nunha conversa cara a cara, o ton de voz e os xestos contribúen a matizar o significado, pero nunha mensaxe escrita é necesario suplir estes sinais con outros recursos, como o uso de signos de puntuación ou a elección de determinadas palabras para marcar a intención comunicativa.
A adecuación e as IA
As intelixencias artificiais xerativas, como ChatGPT, foron deseñadas para adaptar a súa linguaxe segundo o tipo de interacción e o ton que detectan nas mensaxes dos usuarios. Isto significa que poden responder cun maior ou menor grao de formalidade dependendo de como se lles formule unha pregunta. Porén, a pesar destes avances, os modelos de IA aínda presentan limitacións na interpretación de certos matices contextuais. Por exemplo, poden xerar respostas demasiado formais en conversas informais ou, pola contra, empregar unha linguaxe excesivamente coloquial en situacións que requiren precisión e seriedade. Ademais, a IA non sempre capta referencias culturais, ironía ou dobres sentidos, o que pode afectar á adecuación das súas respostas.
Por este motivo, o uso de ferramentas de intelixencia artificial na comunicación require unha supervisión crítica por parte do usuario.
A coherencia e a adecuación nun texto non dependen unicamente da intención do emisor ou do coñecemento do tema, senón tamén dunha serie de mecanismos lingüísticos que permiten organizar a información de maneira clara e estruturada. Estes mecanismos inclúen o uso de conectores discursivos, a selección léxica adecuada, a construción sintáctica coherente e a organización do contido en parágrafos ben estruturados. Todos estes elementos contribúen a que o receptor poida interpretar a mensaxe sen dificultades, seguindo a lóxica interna do texto e comprendendo o seu propósito comunicativo. A ausencia destes recursos pode dar lugar a textos confusos, desordenados ou ambiguos, o que afecta tanto á súa comprensión como ao seu impacto no lector ou interlocutor.
Se a coherencia e a adecuación dependen do contexto e da intención comunicativa, ata que punto pode unha IA acadar unha verdadeira comprensión destes factores? As ferramentas de intelixencia artificial poden ser aliadas neste proceso, pero sempre desde unha postura activa e reflexiva. Como falantes, o noso reto non é só aprender a usar estas tecnoloxías, senón tamén cuestionalas e mellorar continuamente a nosa propia capacidade de expresión.