O 15 de febreiro de 2020 a Organización Mundial da Saúde declarou que dentro da súa loita contra a pandemia polo COVID-19 entraba o esforzo contra a información falsa, manipulada ou enganosa. O que a OMS denominou infodemia describía o conxunto de informacións onde un conxunto de feitos mesturados con especulacións e rumores e mais amplificados a audiencias masivas por efecto das novas tecnoloxías danaban de xeito desproporcionado a saúde pública favorecendo a expansión da enfermidade e debilitando a resposta social preventiva e as boas prácticas sanitarias entre a poboación.

A OMS sinalaba como a produción de contidos que buscan unicamente capturar a atención e unha difusión máxima como criterio fundamental poden chegar a desprezar e desatender finalidades fundamentais e producir un dano a bens comúns. A abundancia da información actual supón que se non hai mecanismos para xestionala axeitadamente a poboación desconfía das mensaxes que lle chegan e dos mecanismos lexítimos para a súa xestión. A OMS sinala como esa desconfianza disolve a necesaria cohesión social para tratar coa enfermidade dende o punto de vista epidemiolóxico xa que obriga ou a paralizar a toma de decisións axeitadas ao contexto ou directamente a tomar decisións prexudiciais e contraproducentes.

Un virus novo como o coronavirus que provoca a COVID-19 causa un momento de incerteza que ten que ser xestionado con confianza e transparencia asumindo que a obtención de evidencias seguras require tempo e procesos de verificación. Comprobouse que o avance da pandemia foi paralelo ao avance dun volume de información con pouco rigor ou deliberadamente falsa que engadía aínda máis confusión en momentos xa de seu confusos. A infodemia xorde alí onde a falta de información de calidade impide achegar á cidadanía instrucións que orienten a súa conduta, fornezan o seu sentido de responsabilidade e permitan que os individuos avalíen lucidamente os riscos. Esta contradición de base entre información de interese público e información atractiva está na base do problema coa desinformación. Pódese observar no caso concreto dos titulares entre aqueles que son informativos e os que só buscan capturar aos lectores.

O clickbait, clicbait ou ciberanzol

O clickbait, clicbait ou ciberanzol é unha forma de presentar os titulares que podemos atopar habitualmente en redes sociais e en medios de comunicación dixitais no que a procura de captar a curiosidade do receptor e que faga clic a unha ligazón é a finalidade principal. Trátase dunha práctica habitual derivada da procura de mecanismos que melloren o posicionamento dun contido e forzar a atención da audiencia para manter o tempo de exposición á publicidade que está asociada a un contido concreto. O uso de clickbait está fortemente influído por estratexias de márketing dixital e os procesos de viralización de contidos. Este tipo de estratexias é máis frecuentes en medios que buscan unha mestura de entretemento e información pero tamén influíu sobre os medios cun perfil puramente xornalístico.

O titular sempre foi un elemento clave da estrutura dunha mensaxe pero no caso dos medios dixitais a súa importancia é maior. O deseño hipertextual dos sitios web provoca que a bondade do deseño dun titular dependa de se é accionado (acada un clic) ou non, é dicir, se pode suscitar unha resposta na audiencia suficiente.

A conversión dos titulares en ciberanzois deriva de ser un mecanismo exitoso. As plataformas dedicadas á distribución de contidos obteñen información precisa sobre o éxito dos contidos que producen, do tempo de permanencia dos usuarios e da audiencia que acadan. O éxito real e constatable, por tanto, dos titulares elaborados segundo as técnicas no ciberanzol provocan que sigan a manterse coma estratexia comercial e de atracción de tráfico cara ao medio. Só a percepción de que é unha técnica molesta e en consecuencia deixen de ser consultados na práctica polos usuarios pode cambiar o seu emprego. De feito, unha das características fundamentais do clickbait é o desequilibrio entre a promesa que realiza nun inicio e o resultado que ao final ofrece. A conciencia dese desequilibrio debería invitar aos consumidores a rexeitar eses ofrecementos.

Os trazos fundamentais dun bo clicbait teñen relación coa mestura dunha imaxe suxerente e un texto intrigante. O carácter suxestivo da imaxe ten que ver con aspectos clave como o seu poder simbólico como a súa boa factura técnica. Respecto ao texto, acentúa a curiosidade a través de:

• Creación de suspense e apelación á curiosidade. Introduce expresións con preguntas como "non o vas crer", "sorprendente", "inimaxinable". etc.
• Apelación ás emocións. Os datos son valorados con adxectivos ou verbos que fan referencia a sentimentos e a subxectividade: impresionante, impactante, especial, fermoso, horrible.
• Enfoques esaxerados, intensos ou pouco convencionais.
• Información deliberadamente incompleta. A redacción pode ser ambigua, especulativa ou empregar técnicas como as listas numeradas.

Respecto ás características nas que se distancia dun titular tradicional pódense sinalar:

• Non hai correspondencia entre o titular e o tema e perspectiva do contido.
• Non se amosan os datos máis relevantes dos contidos en función das preguntas convencionais esperables (a estrutura das 6w que definen as circunstancias noticiables)
• O criterio de noticiabilidade do titular non fai referencia aos valores da noticia
• O titular non aspira a ter sentido completo e comprensible