2.6 Normas ortográficas: o uso do x (aspectos teóri-cos)

2.6 Normas ortográficas: o uso do x (aspectos teóricos)

O xe é a vixésimo segunda letra do alfabeto galego e pode pronunciarse de dúas maneiras diferentes:

  • Nas palabras patrimoniais (xente, queixo, xamón, xílgaro, xogador, xuntar...) representan o fonema propio do galego (fricativo prepalatal xordo).
  • Nas palabras cultas, é dicir, que entraron no galego tardiamente procedente doutras linguas, representa o grupo fónico /ks/. Por exemplo, texto, taxi, exame... 

Regras para o uso correcto do x:

  • Escríbense con s e non con x: escavar (e derivados), espremer, espremedor, estender (pero extensión, extenso, extensivo, extensamente ), estraño (e derivados), estranxeiro (e derivados)...
  • Se nunha mesma palabra coinciden dous x, un con valor de /ks/, e outro con valor de fonema fricativo prepalatal xordo, pódese substituír o primeiro por s (esaxerar, esixir, osíxeno...) ou deixar os dous x: exaxerar, exixir, oxixeno.
  • Levan x, de xeito diferente ao castelán:

–      No canto de s: xarampón, taxa, Bruxelas, enxalzar, graxa, xastre, cornixa, igrexa...

–      En lugar de y: cónxuxe, inxección, pexorativo, proxectil, traxecto, xeso, xacer, conxuntura, maxestático, proxecto, subxugar, xema, xugular, xustaposición, así coma os derivados destas palabras.

–      No canto de ch: bolxevique, clixé, haxix, xilin, xilaba... 

–      No canto doutras grafías: arxila, bocexar, bosquexo, cervexa, conxectura, enxiva, lixivia, oxalá, pelexa, solfexo, xaxún... e moitas máis.

Actividades propostas

S7. Complete as palabras das frases seguintes, escribindo x ou s segundo corresponda.

 

    • É un profesor celente pero moi e i ente.

    • A cavadora está traballando no terior do recinto.

    • Se falta í no prodúcese asfi a.

    • Pasei con é to o ame e mañá poderei ir de cursión.

    • É moi traño, parece obra de traterrestres.

    • A tarde foi pléndida e a comida, quisita.

    • Teño dificultade con ese idioma tranxeiro; o meu lé co é moi escaso.

    • Recolle o premedor e tende o mantel.

 

  

S8. Clasifique estas palabras en dous grupos, tendo en conta como se pronuncia a grafía x: 

xamón  

exame   

taxi,

xurar,

extenso,

xema,

hexágono,

áxil,

axila,

xenro,

Se desexa realizar máis exercicios sobre a ortografía do x, pode acudir a  estas páxinas:

http://www.ogalego.eu/exercicios_de_lingua/exercicios/ortografia.htm

http://dl.dropbox.com/u/13228951/ie/index.html

Obra colocada bajo licencia Creative Commons Attribution Non-commercial Share Alike 3.0 License