A escultura foi unha das artes nas que Roma mostrou mellor a súa personalidade. Aínda que ao principio se inspirou nas esculturas etruscas e gregas, os romanos conseguiron crear un estilo propio.

Os dous tipos máis importantes de escultura romana foron o retrato, que buscaba mostrar o aspecto real das persoas, e o relevo histórico, usado para contar batallas ou feitos importantes.

As orixes do retrato romano teñen tres influencias principais:

• Etrusca: destacaba polo realismo, é dicir, por representar as persoas tal e como eran.
• Grega: máis idealista, mostraba figuras perfectas e harmoniosas.
• Imagines maiorum: máscaras funerarias que recordaban aos antepasados.

Cos anos, os artistas romanos foron cambiando o seu estilo: durante o tempo de Augusto preferían un aspecto idealizado, mentres que na época dos Flavios e do Baixo Imperio apostaron por un realismo máis expresivo.

A escultura desenvolveuse de dous xeitos distintos:

• A de vulto redondo, tamén chamada exenta, figuras para ser vista desde tódolos puntos de vista que permitían xiran arredor dela.

• O relevo, xeralmente con escenas de carácter narrativo, só permiten un punto de vista xa que un lado da figuración está acaroado ó muro. Empregábase xeralmente para decorar edificios públicos e narrar fazañas militares.

  

No tocante ós materiais, as persoas escultoras romanas empregaron o mármore, para as copias gregas e o bronce para outras estatuas, coma por exemplo a dos emperadores ou emperatrices.

Os romanos admiraban moito a arte grega e fixeron numerosas copias das súas esculturas. Grazas a iso, moitas obras que hoxe coñecemos non son as orixinais gregas, senón copias romanas feitas en mármore. Na época romana, ter unha destas copias era un sinal de riqueza e prestixio social.

Porén, en Roma o traballo da persoa escultora non era tan valorado como en Grecia. Mentres que no mundo heleno se consideraba un artista con sabedoría e talento, en Roma víase máis ben como un artesán que facía encargos. Por iso, apenas coñecemos nomes de escultores romanos.

O retrato romano é case un xénero propio na escultura romana. Parte, como o resto da escultura, da herdanza etrusca, como unha forma de representar os membros da familia falecidos, o que se denominou imagines maiorum.

Para as clases sociais patricias, destacar e recordar a antigüidade das súas liñaxes nunha cidade coma Roma, era moi importante.

Por iso se consagraron a representar cun forte realismo estas imaxes, algunhas tomando coma modelo as máscaras mortuorias que se facían tras a morte dun familiar. Estas máscaras feitas de cera servían para asegurarse o parecido e a fidelidade ó modelo orixinal.

A tradición do retrato tamén ven de Grecia, pero con diferencias salientables: 

O retrato grego é idealizador, psicolóxico, e a persoa artista grega firma as súas obras, traballa o bronce e o mármore, xeralmente son de corpo enteiro.

O retrato romano é tremendamente realista, fíxase no externo e é de carácter máis privado e popular. Aínda así durante a época romana vai sufrir variacións:

Durante a República, século I a. C.,  teñen un marcado carácter realista, como os retratos de César e Pompeio.

Durante o Principado de Augusto e a dinastía Xulio-Claudia (27 a. C. - 68 d. C.), a influencia da arte grega, e por tanto a idealización das figuras, foi moi destacada. Os retratos de Augusto, o primeiro emperador, espalláronse por todo o Imperio e compartían unha mesma tipoloxía: un rostro harmonioso e enérxico, cun par de guechos de cabelo sobre a fronte.

Durante a época Flavia, os emperadores comezaron a representarse dun modo máis próximo ao pobo, con rostros sinceros e realistas, deixando atrás a idealización propia de etapas anteriores. Un exemplo destacado son os bustos de Vespasiano e dos membros da súa familia.

En época de Traxano e Adriano, o retrato chega ata o peito, converténdose en busto, con tendencia idealista de novo.