Que se comporta de maneira seria e con responsabilidade, sabendo o que fai.
Exemplo:
É moi consciente dos riscos, por iso sempre toma precaucións.
Desvirtuar
Definición:
Facer que algo perda parte ou todo o seu valor, forza ou calidade orixinal.
Exemplo:
As críticas inxustas poden desvirtuar o esforzo dun bo traballo.
Estilístico
Definición:
Que ten que ver coa forma ou maneira de expresarse, especialmente na arte ou na linguaxe.
Exemplo:
O uso estilístico das metáforas dá moita forza ao poema.
Evitar
Definición:
Facer algo para que non ocorra unha situación ou acción.
Exemplo:
Apurou a camiñar para evitar chegar tarde á entrevista.
Tipos de palabras
Cando contamos unha lenda ou unha historia, queremos que a nosa mensaxe chegue clara e sen ruído ao noso público. As categorías gramaticais son as ferramentas que che permiten construír frases correctas e evitar malentendidos. Un substantivo mal empregado pode confundir ao lector, un verbo incorrecto pode alterar o sentido da acción e un adxectivo inadecuado pode desvirtuar a descrición. Coñecer as funcións de cada categoría gramatical e aplicalas correctamente é fundamental para que as túas historias sexan comprensibles e para que a túa voz como narrador sexa clara e autorizada. Dominar estas ferramentas non só che axuda a evitar erros, senón que tamén che permite xogar coa lingua de forma consciente, creando efectos estilísticos e enriquecendo as túas narracións.
Para que o reto teña éxito será fundamental coñecer as categorías gramaticais e empregalas correctamente.
Substantivos
Os nomes ou substantivos son palabras que designan persoas, animais, plantas, obxectos, lugares, sentimentos ou ideas. Existen diferentes clases de substantivos: Propios: fan referencia ao nome das persoas e escríbense con maiúscula: María, Xoán... Comúns: refírense a un individuo, animal ou cousa da mesma clase ou especie: gato, esquío... Os substantivos comúns poden clasificarse en:
Concretos: designan cousas que podemos percibir polos nosos sentidos. Por exemplo: mesa, estoxo, mochila...
Abstractos: fan referencia a ideas, conceptos ou sentimentos que non podemos percibir a través dos sentidos. Por exemplo: xenreira, ledicia, amabilidade...
Individuais: designan unha soa cousa, animal ou obxecto. Por exemplo: gato, estoxo, casa...
Colectivos: fan referencia a un conxunto, en singular. Por exemplo: cardume, enxame, rabaño...
Contables: designan obxectos ou cousas que se poden contar individualmente. Por exemplo: lapis, chaqueta, nena...
Non contables: fan referencia a cousas que non se poden contar de maneira individual. Por exemplo: auga, mel, sal...
Os nomes ou substantivos fórmanse ao engadirlles sufixos a outros nomes, a adxectivos e a verbos.
Verbos
Os verbos son un tipo de palabras que expresan accións ou estados. Funcionan como núcleo do predicado dentro das oracións e son os que desenvolven a acción que realiza o suxeito.
Os verbos noméanse en infinitivo e hai tres conxugacións:
Primeira conxugación: verbos cuxo infinitivo remata en -ar. Exemplo: cantar.
Segunda conxugación: verbos cuxo infinitivo remata en -er. Exemplo: beber.
Terceira conxugación: verbos cuxo infinitivo remata en -ir. Exemplo: vivir.
Os verbos están formados por raíz ou lexema e as desinencias, que son os morfemas de persoa e tempo que lle engadimos.
As persoas as que fan referencia os verbos son tres:
Primeira persoa: refírese á persoa que fala.
Segunda persoa: refírese á persoa que escoita.
Terceira persoa: refírese a unha persoa que non é nin a que fala nin a que escoita.
O número refírese a persoa que desenvolve a acción, pode ser:
Singular, se fai referencia a unha cousa, persoa ou animal.
Plural, fai referencia a varias persoas, animais ou cousas.
O tempo e o modo:
Os verbos expresan accións ou estados, e indican o tempo e o modo nos que se realiza esta acción. Cando nos expresamos podemos facer referencia ao presente (o que fago agora), ao pasado (o que fixen onte) e ao futuro (o que farei mañá), é dicir, o tempo.
O presente expresa unha acción ou estado que sucede agora. Por exemplo: Estou lendo un libro.
O pasado expresa unha acción ou estado que sucedeu antes. Por exemplo: Onte lin tres capítulos do libro.
O futuro expresa unha acción ou estado que sucederá despois. Por exemplo: Mañá rematarei de ler o libro.
Ademais do tempo, debemos ter en conta o modo dos verbos:
O indicativo expresa algo real. Por exemplo: Hoxe teño que traballar.
O subxuntivo expresa algo posible ou desexable. Por exemplo: Oxalá chegues cedo.
O imperativo, expresa unha orde. Por exemplo: Pecha a porta.
Para expresar desexos, empregamos fórmulas como:
Encantaríame ir a Roma.
Oxalá puidese ir a Roma.
Gustaríame poder viaxar.
Desexaría viaxar.
O subxuntivo é o modo verbal da irrealidade, do desexable, do posible... Tamén empregamos tempos como pospretérito (gustaríame) para manifestar aspiracións complexas, dar suxestións, facer peticións amables, describir escenas ficticias, dar unha opinión...
Adxectivos
Os adxectivos indican as calidades dos nomes aos que se refiren, é dicir, como son ou como están. Concordan con estes en xénero e número: mesa verde, casa branca.
Para formar os adxectivos empréganse sufixos e prefixos que se engaden a un substantivo, a un verbo ou a outro adxectivo.
Algúns dos sufixos que interveñen na formación dos adxectivos son:
- ento: (noxo) noxento, (cru) cruento.
- oso: (ánimo) animoso, (brío) brioso.
- ado: (azul) azulado, (rematar) rematado.
- ivo: (festa) festivo, (abuso) abusivo.
- udo: (óso) osudo, (pelo) peludo.
Os graos do adxectivo:
O grao positivo: indica unha calidade do nome, sen máis. Nena alta.
O grao comparativo expresa unha calidade dun nome respecto doutro. Pode ser:
de igualdade (tan... coma...) Exemplo: A nena é tan alta coma a súa irmá.
de superioridade (máis... que/ca...) Exemplo: O limón é máis ácido ca fresa.
de inferioridade (menos... que/ca...) Exemplo: O melón é menos doce ca o mel.
O grao superlativo expresa unha calidade no maior grao posible. Fórmase co sufixo ísimo/ísima ou co adverbio moi diante do adxectivo. Exemplo: altísima ou moi alta.
Adverbios
Os adverbios son un tipo de palabras que non teñen nin xénero nin número, son palabras invariables. Completan a información que nos dá o verbo sobre o lugar, o tempo, o modo ou a cantidade. Tamén poden completar o significado do adxectivo ou doutro adverbio.
Poden localizarse preguntándolle ao verbo: onde? (lugar), cando? (tempo), como? (modo) ou canto? (cantidade).
Polo tanto segundo o seu significado podémolos clasificar en varios tipos:
Lugar: alí, alá, fóra, lonxe...
Modo: ben, mal, así...
Tempo: mañá, onte, hoxe, despois...
Cantidade: moito, pouco, bastante, máis, menos...
Afirmación: si, tamén, certo, abofé...
Negación: non, tampouco...
Dúbida: quizais, seica...
Lectura facilitada
As categorías gramaticais
permítennos construír frases correctas
e evitar malentendidos.
Para que o reto teña éxito será fundamental
coñecer as categorías gramaticais e
empregalas correctamente.
Substantivos
Os nomes ou substantivos son palabras
que nomean as cousas que coñecemos e están
ao noso arredor.
Clases de substantivos:
Propios: refírense ao nome de persoas,
lugares e escríbense con maiúscula.
Comúns: refírense a un individuo,
animal ou cousa da mesma clase.
Os comúns poden clasificarse en:
Concretos: percíbense polos nosos sentidos.
Por exemplo: mesa, estoxo e
mochila, entre outros.
Abstractos: non se perciben polos sentidos.
Por exemplo: xenreira, ledicia e
amabilidade, entre outros.
Individuais: indican unha soa cousa.
Por exemplo: gato, estoxo e
casa, entre outros.
Colectivos: indican un conxunto.
Por exemplo: cardume, enxame e
rabaño, entre outros.
Contables: pódense contar.
Por exemplo: lapis, chaqueta e
nena, entre outros.
Non contables: non se poden contar.
Por exemplo: auga, mel e
sal, entre outros.
Verbos
Os verbos son un tipo de palabras que expresan accións ou estados.
Os verbos noméanse en infinitivo e hai tres conxugacións:
Primeira conxugación: infinitivo remata en -ar.
Exemplo: cantar.
Segunda conxugación: infinitivo remata en -er.
Exemplo: beber.
Terceira conxugación: infinitivo remata en -ir.
Exemplo: vivir.
As persoas as que fan referencia os verbos son:
a que fala, é a primeira persoa,
a que escoita, é a segunda persoa,
de quen se fala, é a terceira persoa,
poden estar en singular ou plural.
O tempo e o modo:
Cando nos expresamos podemos facer referencia:
ao presente, é o que sucede agora,
ao pasado, o que sucedeu antes
e ao futuro, o que sucederá despois.
Segundo o modo os verbos poden estar en:
Indicativo: expresa algo real.
Subxuntivo: expresa algo posible ou desexable.
Imperativo: expresa unha orde.
Para expresar desexos, empregamos o subxuntivo.
Adxectivos
Os adxectivos indican as calidades
dos nomes aos que se refiren.
Para formar os adxectivos
empréganse sufixos e prefixos,
que se engaden a un substantivo,
a un verbo ou a outro adxectivo.
Os adxectivos poden estar en:
Grao positivo: indica unha calidade sen máis.
Grao comparativo: expresa unha calidade
dun nome respecto doutro.
Grao superlativo: expresa unha calidade
no maior grao posible.
Adverbios
Os adverbios son palabras invariables.
Completan información sobre
o lugar, o tempo, o modo ou a cantidade.
Podémolos clasificar en varios tipos:
Lugar: alí, alá, fóra, lonxe...
Modo: ben, mal, así...
Tempo: mañá, onte, hoxe, despois...
Cantidade: moito, pouco, bastante, máis, menos...
Afirmación: si, tamén, certo, abofé...
Negación: non, tampouco...
Dúbida: quizais, seica...
Audio
Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA voz sintética xerada co modelo Celtia. Tipos de palabras(CC BY-NC-SA)
Grupo nominal e grupo verbal
Grupo nominal
O grupo nominal componse do nome, ou substantivo, e dos seus determinantes e cualificativos: artigos, demostrativos, adxectivos... As partes do grupo nominal concordan en xénero e número co substantivo. O nome ou substantivo é o núcleo da frase nominal, é dicir, é a palabra que lle achega o sentido á frase.
Por exemplo, nestes dous grupos nominais: "A nena pequena / A nena de Ourense", o substantivo nena é o núcleo da frase nominal.
Grupo verbal
O grupo verbal pode estar formado por un verbo só ou polo verbo e as palabras que complementan o seu significado, que son os complementos verbais. Por exemplo nos grupos verbais: "Comemos / Comemos nun bo restaurante", o verbo, "comemos" é o núcleo do grupo verbal.
Lectura facilitada
Audio
Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA voz sintética xerada co modelo Celtia. Grupo nominal e verbal(CC BY-NC-SA)
Mapa conceptual
Xénero e número
Para a formación do feminino e do plural, os substantivos e adxectivos seguen as mesmas normas.
Formación do feminino
Segundo o seu xénero os substantivos e adxectivos, poden ser masculinos ou femininos. Hai algúns substantivos e adxectivos que son invariables, é dicir, que teñen a mesma forma para o masculino e o feminino: o atleta / a atleta, o marroquí / a marroquí.
Regras para a formación do feminino:
As palabras que no masculino rematan en -o e en -e cambian ese vogal por –a. Exemplo: neno-nena, elefante-elefanta, fermoso-fermosa.
A maior parte das rematadas en consoante engaden –a. Exemplo: bailarín-bailarina, rapaz-rapaza, traballador-traballadora.
As rematadas en -án fan o feminino en –á. Exemplo: alemán-alemá, aldeán-aldeá, compostelán-compostelá.
Agás nos aumentativos e formas pexorativas (despectivos). Exemplo: folgazán-folgazana, paspán-paspana.
As rematadas en -ón fan o feminino en –oa. Exemplo: león-leoa, campión-campioa, anglosaxón-anglosaxoa. Agás nos aumentativos e formas pexorativas(despectivos). Exemplo: abusón-abusona.
Algúns substantivos teñen forma distinta para masculino e feminino. Exemplo: boi-vaca, carneiro-ovella, cabalo-egua.
Formación do plural
Segundo o seu número podemos atopar as palabras en singular (cando se refiren a un só obxecto, persoa, animal...) ou plural (cando se refiren a varios obxectos, persoas, animais...)
Para a formación do plural, debemos seguir as regras:
As palabras rematadas en vogal, en –n ou ditongo: engaden -s. Exemplo: peixe/peixes, balón/balóns, marroquí/marroquís.
Palabras rematadas en -l:
se son monosílabas ou graves, engaden -es. Exemplo: sol/soles, túnel/túneles.
se son agudas, perden o -l e engaden -is. Exemplo: hospital/hospitais.
se son agudas e rematan en -il, cambian o -l por un -s. Ademais o grupo "il" convértese en "ís" acentuado. Exemplo: infantil/infantís.
As palabras rematadas en consoante -r ou -z forman o plural engadindo -es. Exemplo: actor/actores, muller/mulleres.
No caso do -z, cámbiase por c, antes de facer o plural. Exemplo: luz/luces, vez/veces.
Agás os estranxeirismos que o forman engadindo –s. Exemplo: club/clubs, iceberg/icebergs...
As palabras agudas rematadas en -s, engádeselles -es. Exemplo: deus/deuses.
As palabras graves ou esdrúxulas rematadas en –s ou –x son invariables e presentan a mesma forma para o singular que para o plural. Exemplo: martes, lapis, oasis
As palabras compostas:
Se forman unha soa palabra, fan o plural como o faría a segunda palabra. Exemplo: ollomol/ollomoles, cartafol/cartafoles, lavalouza/lavalouzas.
Con guión: fan o plural como dúas palabras independentes. Exemplo: teórico-práctico/ teóricos-prácticos.
Formadas por dous substantivos no que o segundo é un cuantificador do primeiro ou no caso de que haxa un nexo entre as dúas palabras, só fai o plural a primeira. Exemplo: palabra clave/palabras clave, sala de estar/salas de estar.
Formadas por substantivo + adxectivo, fan o plural as dúas palabras. Exemplo: garda civil/gardas civís, porco bravo/porcos bravos.
Lectura facilitada
Para a formación do feminino e do plural,
os substantivos e adxectivos
seguen as mesmas normas.
Formación do feminino
Regras para a formación do feminino:
As palabras que rematan en -o e en -e, cambian ese vogal por –a.
A maior parte das rematados en consoante engaden –a.
As rematadas en -án fan o feminino en –á.
As rematadas en -ón fan o feminino en –oa.
Algúns substantivos teñen forma distinta para masculino e feminino.
Formación do plural
Regras para a formación do plural:
As palabras rematadas en vogal, en –n ou ditongo: engaden -s.
Os monosílabos ou palabras graves rematadas en -l: engaden -es.
As palabras agudas rematadas en l, cambian o -l por -is.
As agudas rematadas en -il: cámbiano por ís.
As palabras rematadas en -r , engaden -es.
As palabras rematadas en -z perden o z e engaden -ces
As palabras agudas rematadas en -s, engádeselles -es.
As palabras graves ou esdrúxulas rematadas en –s ou –x son invariables.
As palabras compostas:
Sen guión, fan o plural como o faría a segunda palabra. Con guión, fan o plural como dúas palabras independentes.
Audio
Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA voz sintética xerada co modelo Celtia. Feminino e plural(CC BY-NC-SA)
Concordancia e colocación
Concordancia
O adxectivo presenta o mesmo xénero e número que o substantivo ao que modifica; por iso se di que concorda co substantivo.
Por exemplo:
O can branco (can: masculino singular, branco: masculino singular)
Os cans brancos (cans: masculino plural, brancos: masculino plural)
A cadela negra (cadela: feminino singular, negra: feminino singular)
As cadelas negras (cadelas: feminino plural, negras: feminino plural)
Ás veces un único adxectivo refírese a varios substantivos, polo que debemos aplicar as normas de concordancia seguintes:
Referidas ao xénero:
O adxectivo aparece en feminino cando todos os substantivos son femininos. Por exemplo: cadela e gata negras.
O adxectivo aparece en masculino cando:
Todos os substantivos son masculinos. Por exemplo: automóbiles e avións rápidos.
Algún ou algúns substantivos son masculinos e outros femininos. Por exemplo: nenos e nenas simpáticos.
Referidas ao número:
O adxectivo aparece en plural aínda que cada un dos substantivos sexan singulares. Por exemplo: mercou un ordenador e tableta novos.
Cando o adxectivo vai antes dos substantivos, concorda co máis próximo en xénero e número. Por exemplo: mercou unha nova tableta e dous móbiles.
Cando se dan estes casos é frecuente a repetición do adxectivo. Por exemplo: mercou unha nova tableta e dous novos móbiles.
Colocación
Normalmente o adxectivo vai despois do substantivo ao que modifica.
Por exemplo:
O coche pequeno
A casa grande
Os adxectivos cualificativos poden ir antes, cando o adxectivo destaca máis có substantivo a cualidade expresada por el.
Por exemplo:
O mar inmenso
O inmenso mar
Ás veces hai unha diferenza de significado segundo o adxectivo vaia antes ou despois do substantivo. Por exemplo:
Unha muller grande (tamaño) // Unha gran muller (moi importante)
Un home pobre (non ten cartos) // Un pobre home (un infeliz)
Mercou un novo ordenador (un máis) // Mercou un ordenador novo (de estrea)
Lectura facilitada
Concordancia:
O adxectivo ten o mesmo xénero e número
que o substantivo ao que modifica, é dicir,
que concorda co substantivo.
Cando un único adxectivo
se refire a varios substantivos,
debemos aplicar as seguintes normas de concordancia:
Referidas ao xénero:
O adxectivo ponse en feminino se todos os substantivos son femininos.
O adxectivo ponse en masculino cando
todos os substantivos son masculinos ou
uns substantivos son masculinos e outros femininos.
Referidas ao número:
O adxectivo ponse en plural aínda que
cada un dos substantivos sexan singulares.
Cando o adxectivo vai antes dos substantivos,
concorda co máis próximo en xénero e número,
neste caso pode repetirse o adxectivo.
Colocación:
Normalmente o adxectivo vai despois
do substantivo ao que modifica.
Pode ir antes cando destaca máis ca
o substantivo a cualidade expresada por el.
Ás veces varía o significado segundo o
adxectivo vaia antes ou despois do substantivo.
Audio
Elaboración propia (proxecto cREAgal) con apoio de IA voz sintética xerada co modelo Celtia. Concordancia e colocación(CC BY-NC-SA)
Actividade multinivel
A continuación presentámosche unha actividade con tes opcións, escolle a que máis che guste.
Opción A. Adiviña
2
Imos comprobar se lembras os tipos de palabras que acabamos de estudar. Observa as letras, identifica e enche os ocos coas letras que faltan.
