2.1.2 - A Primeira Guerra Mundial (1914-1918)

Situación política de Europa no cambio de século

O primeiro ministro alemán Bismarck, segundo rematou a unificación alemá, ideou unha política de bloques ou alianzas para Europa, na base da existencia de só dúas potencias: Alemaña no continente e Gran Bretaña como potencia colonial. Para lograr este fin cumpría illar a Francia e a Rusia, para o que constituíu en 1882 a Tripla Alianza. Por outra banda, en 1907 constituíuse a Tripla Entente.

Como é doado de ver, Europa quedou dividida politicamente en dous bandos con intereses contrapostos. Así, todas estas potencias viron que unha guerra entre elas era inevitable e comezaron unha carreira de armamento, nun período coñecido como paz armada.

No ano 1914, prodúcese o enfrontamento entre as potencias centrais (Alemaña e o Imperio Austrohúngaro), ás que se lles uniron ademais Bulgaria e Turquía, e as potencias aliadas, que eran as da Tripla Entente mais Bélxica, Serbia, Italia, Romanía, Grecia, Portugal e Xapón.

Causas da guerra

• Tensión existente entre os dous bloques de alianzas.

• Desexo de desquite de Francia sobre Alemaña pola derrota sufrida ante Prusia en 1870, na que perdera Alsacia e Lorena.
• Disputa entre Alemaña e Francia por territorios coloniais en Marrocos.
• Forte competencia entre as potencias imperialistas para poder colocar na exportación os excedentes de produción.
• Propagación entre as poboacións dun nacionalismo mesturado con xenofobia.
• Crise dos Balcáns. Esta rexión foi e segue a ser unha fonte de conflitos. O territorio, poboado por moitas nacionalidades (serbios, croatas, bosníacos, eslovenos, albaneses, macedonios e montenegrinos), estaba repartido entre tres imperios: ruso, turco e austríaco. Só Serbia era independente desde 1878, e tiña inimizade con Austria.

  En 1909, Austria anexionouse Bosnia-Herzegovina, co que quedou Serbia rodeada; en 1913, Serbia apoderouse de Albania e Tracia, que pertencían ao Imperio Turco, humillando así a Austria.

• Por outra banda, o imperialismo ruso buscaba unha saída ao mar Mediterráneo a través dos Balcáns, onde se enfrontaba cos intereses territoriais de Austria. Rusia apoiaba a Serbia na súa pretensión de constituír un grande estado que reunise a todos os serbios, dos que sete millóns estaban aínda baixo o dominio do Imperio Austríaco.
• O asasinato do herdeiro ao trono de Austria, o arquiduque Francisco Fernando, en Saraxevo (Bosnia), o 28 de xuño de 1914, foi o detonante do conflito, pois Austria declaroulle a guerra a Serbia, ao acusala do asasinato. Rusia, que desexaba rematar co dominio austríaco nos Balcáns, apoiou a Serbia e declaroulles a guerra a Alemaña e Austria. Alemaña decláralles a guerra a Rusia e a Francia. Gran Bretaña entrou no conflito cando Alemaña invadiu Bélxica.

Características

É a primeira vez na Historia que se enfrontan ao mesmo tempo as principais potencias do mundo durante tanto tempo e nun espazo xeográfico tan amplo.

Para atender ás necesidades do conflito, os gobernos víronse forzados a intervir na economía, rompendo co dogma liberal de non intervención estatal en asuntos económicos. As necesidades de recrutamento favoreceron a incorporación da muller a traballos que ata ese momento se consideraban exclusivos dos homes.

Loitouse en dúas frontes. Na fronte occidental tivo lugar unha durísima guerra de trincheiras.

Os avances da ciencia e da técnica aplicados á guerra deron lugar a unha serie de armas novas, que fixeron deste enfrontamento o máis mortífero e sanguento dos coñecidos pola humanidade: metralladoras, avións, lanzachamas, gases asfixiantes, tanques, etc.

Desenlace

En 1917 producíronse dous feitos que determinaron o desenlace da guerra: a declaración de guerra a Alemaña por parte dos Estados Unidos e a retirada de Rusia do conflito.

Os Estados Unidos proporcionáronlles aos aliados diñeiro, armas e soldados. Alemaña non puido resistir e en novembro de 1918 rendeuse.

Consecuencias

• Dez millóns de mortos (unha media diaria de 5.509) e 20 millóns de feridos. A economía europea totalmente destruída. Reconversión da industria de guerra nunha industria de paz.
•  Desmobilización dos soldados, o que provocou un aumento do paro. Subida dos prezos e caída dos salarios. Devolución dos préstamos que as potencias aliadas recibiran dos Estados Unidos. A crenza na superioridade moral de Europa desapareceu para sempre.
• No positivo, a incorporación das mulleres a traballos antes de homes deulles un pulo aos movementos feministas e sufraxistas, que reclamaban a igualdade de dereitos.
• Ao remate da guerra, Europa quedou moi debilitada. Aínda que Gran Bretaña e Francia posuían un enorme imperio colonial, os Estados Unidos van constituírse na primeira potencia mundial ata a actualidade.

Os tratados de paz

Os países vencedores reuníronse en 1919 para subscribiren os tratados definitivos de paz, baseados no programa para o restablecemento da paz proposto polo presidente Wilson, dos Estados Unidos, coñecido como Os catorce puntos.

Polo tratado de Versalles, Alemaña foi declarada responsable do conflito, tivo que reducir o seu exército e pagar fortes sancións económicas aos países vencedores, perdeu as colonias e os territorios en Europa (devolveu Alsacia e Lorena a Francia) e prohibíuselle unirse con Austria no futuro.

O mapa de Europa vaise remodelar seguindo o principio das nacionalidades propugnado polo presidente Wilson: a cada nacionalidade, o seu Estado. O Imperio Austrohúngaro desapareceu. Como era un estado multinacional, xurdiron del catro novos estados: Austria, Hungría, Checoslovaquia e Iugoslavia (que seguía a ser un estado multinacional). O Imperio Turco tamén viu reducida a súa extensión a favor de Grecia. De Rusia independizáronse Finlandia, Estonia, Letonia, Lituania e Polonia.

  A Sociedade de Nacións

Visto o nivel de destrución e as tráxicas consecuencias dunha guerra tan extensa e cun armamento tan moderno, en 1920 creouse esta institución. Estaba formada polos principais países, e tiña por finalidade resolver mediante o diálogo os futuros conflitos que puideran xurdir entre os Estados, sen teren que chegar á guerra.

A ausencia dos Estados Unidos e da URSS na Sociedade de Nacións condicionou o seu escaso éxito: non foi quen de evitar, 19 anos máis tarde, outra guerra moito máis destrutiva que esta.