2.3.3 A orixe das palabras galegas (aspectos teóricos)

A maior parte das palabras do léxico galego proceden do latín,que foi introducido na Península Ibérica coa romanización. Pero tamén hai palabras máis antigas procedentes dos pobos prerromanos, e outras posteriores que achegaron os pobos que viñeron despois da caída do Imperio Romano (principalmente xermanos e árabes).

Palabras de orixe prerromana

• Atopamos nomes comúns referidos a plantas e animais: carballo, amieiro, bidueiro, rodaballo...

• Nomes relacionados coa vida doméstica e agrícola: cabana, cabazo, carro, gándara, veiga, billa, burato, berce...

• Topónimos: Barallobre, Sillobre, Sar...

Palabras de orixe xermana

• Topónimos: Allariz, Guitiriz, Gondomar, Samil...

• Antropónimos: Afonso, Elvira, Henrique, Luís...

• Palabras relacionadas coa actividade guerreira: frecha, gañar, bando...

Palabras de orixe árabe

• Aceite, alfaia, almofada, laranxa, limón, arroz, azafrán, cenoria, alcume...

Palabras patrimoniais, cultas e semicultas

Como dixemos, a maioría das palabras do galego proceden do latín. Estas palabras de orixe latina, segundo a súa evolución ata a actualidade, divídense en tres grupos: patrimoniais, cultas e semicultas.

• Palabras patrimoniais: forman a maior parte do noso léxico e foron evolucionando ao longo dos séculos de xeración en xeración, diferenciándose da súa forma orixinal. Exemplos:

• Cheo, que vén do latín plenum.

• Enteiro, que vén do latín integrum.

• Ollo, que vén do latín oculum.

• Leite, que vén do latín lactem.

• Orella, que vén do latín auriculam.

• Palabras cultas: tiveron unha incorporación máis serodia e practicamente non sufriron evolución con respecto á forma latina orixinal. Exemplos:

Como leva visto polos exemplos anteriores, é moi frecuente atopar no noso léxico palabras que experimentaron unha dobre evolución e na actualidade subsisten na forma culta e na forma patrimonial.

• Pleno, que vén do latín plenum.

• Íntegro, que vén do latín integrum.

• Óculo, que vén do latín oculum.

• Lácteo, que vén do latín lactem.

• Aurícula, que vén do latín auriculam

• Palabras semicultas, son palabras que, aínda que a súa incorporación é moi antiga, sufriron poucas transformacións por ser de uso culto e, polo tanto, de escasa utilización. Exemplos: Praga,que vén do latín plagam.

Latín	Forma culta	Forma patrimonial
Filium	Filial	Fillo
Cathedram	Cátedra	Cadeira
Frigidum	Fríxido	Frío
Vinculum	Vínculo	Vencello