2.3.1 Normas ortográficas: a acentuación (aspectos teóricos)

Lembre que a ortografía é a parte da gramática que se ocupa da escritura correcta das palabras e do uso dos outros signos gráficos da lingua. Neste caso ímonos centrar nas regras de acentuación.

O acento das palabras. A sílaba tónica

Acento é a maior intensidade coa que se pronuncia unha sílaba dentro de cada palabra. A esa sílaba que se pronuncia con máis intensidade chámaselle sílaba tónica, e ás demais sílabas átonas. Vexamos as clases de palabras segundo a posición da sílaba tónica (regras xerais):

• Agudas: cando a sílaba tónica é a última. Levan acento gráfico cando son polisílabas (máis dunha sílaba) e rematan en vogal, en vogal + n ou en vogal + s. Exemplos: motor, papá, cartón, alguén, irmáns...

Non levan acento gráfico cando son monosílabas: xa, la, fe, di, si, cu, Xan, len, ... Tampouco cando acaban en ditongo decrecente (seguido ou non de n ou s): amei, amou, seguiu, colleu, ademais, capitais, papeis, españois, etc., nin noutra consoante que non sexa –n ou –s: capital, papel, cantar, nariz, arroz, etc.

• Graves: cando a sílaba tónica é a penúltima. Levan acento gráfico cando rematan en consoante distinta de –n ou –s e en grupos consonánticos distintos de –ns. Exemplos: dúctil, lapis, paxaro, fácil... Tamén se acentúan as palabras graves con ditongo decrecente na última sílaba: amábeis.

En consecuencia, non se acentúan graficamente as palabras graves rematadas en vogal (canta, cantara), vogal + n (cantan, cantaran), vogal + s (cantas, cantaras, lapis) ou vogal + ns (canons, colons, dolmens).

• Esdrúxulas: cando a sílaba tónica é a antepenúltima. Levan sempre acento gráfico. Exemplos: cárcere, árbore, médico...

• Sobreesdrúxulas: se a sílaba tónica vai antes da antepenúltima. Levan sempre acento gráfico. Exemplos: Mandámosvolo, díxonolo...

Acentuación de i, u en hiato

Con independencia do dito anteriormente, as vogais i, u tónicas levan acento gráfico cando van inmediatamente antes ou despois dunha vogal átona, para indicar que ambas as vogais pertencen a sílabas distintas e que, polo tanto, non forman ditongo. Exemplos: acentúo, aínda, baúl, caída, egoísmo, etc. Para indicar que non forman ditongo coa anterior, as vogais i, u tónicas non se acentúan graficamente cando entre estas e a átona aparece o grafema h: prohibo.

Lembre que ditongo é a agrupación de dúas vogais na mesma sílaba: paciencia, loureiro, puido. Hiato é o encontro de dúas vogais que pertencen a distintas sílabas: ce-o, sa-í-da.

Acentuación dos estranxeirismos

As palabras estranxeiras de uso máis común, aínda que non estean plenamente adaptadas ao galego, seguen as regras de acentuación enunciadas anteriormente. Exemplos: agudas: iglú, popurrí, iceberg, relax, etc.; graves: béisbol, ídem, karaoke, médium, etc.; esdrúxulas: bádminton, déficit, hándicap, etc.

Neste tipo de palabras pódese prescindir do acento gráfico correspondente e manter integramente a grafía propia da lingua de que proceden cando exista conciencia clara de que son estranxeirismos.