2.3 O desenvolvemento

O termo “desenvolvemento” indica que o material da exposición transformarase empregando calquera recurso da imitación de motivos, como a fragmentación, mutación, a ornamentación, o tratamento en progresión, aumentación, diminución, etc. O compositor escolle libremente os motivos da exposición que lle interesan para elaborar o desenvolvemento. Por exemplo, na sonata KV 313, Mozart elixe catro motivos da exposición: un motivo de 5 semicorcheas extraido da transición (t), unha variante de este (t’), un pequeno fragmento de B con apoiaturas cromáticas ascendentes (b), o tema de conclusión íntegro (c), e o penúltimo compás da exposición, baseado nunha progresión melódica de 2ª descendente con apoiaturas. 

Imaxe 2.3.0. W. A. Mozart. Sonata KV 311 (284c): Allegro con spirito [Motivos]

A característica mais importante do desenvolvemento é a súa natureza modulatoria. O compositor explora nesta sección diversas relacións tonais, afastándose da tonalidade principal. Resulta característico do desenvolvemento a inestabilidade tonal producida polas progresións harmónicas modulantes, círculos de quintas, ou pola condensación de dominantes secundarias. Todo iso contribúe á percepción, en ocasións, de non identificar a tonalidade na que nos atopamos. Para indicar estos momentos de dúbida, empregaremos unha interrogación (?).

Ao contrario que a exposición, a sección de desenvolvemento non ten unha forma fixa. senón que cada un segue o seu propio patrón. Ademais, as agrupacións irregulares de frases e contrastes de textura, rexistros e dinámicas son moi habituais nesta sección. Debido a súa libertade formal, o desenvolvemento é a parte da forma sonata donde o compositor pode dar renda solta a súa fantasía creativa.

Imaxe 2_3_0b. W. A. Mozart. Sonata KV 311 (284c): Allegro con spirito [Esquemas formais da exposición e do desenvolvemento]

A pesar de non posuír unha estrutura fixa, nos desenvolvementos é habitual a procura dun clímax, que se calma frecuentemente mediante a función da subdominante. Os acordes ou enlaces harmónicos que ocupan a zona de clímax adoitan pertencer á familia da dominante ou ben da dominante da dominante. Velaquí tes algúns exemplos típicos:

Imaxe 2_3_1. Acordes típicos dun clímax

Tamén é frecuente, cara o final do desenvolvemento, a chamada retransición (RT), baseada xeralmente nunha prolongación da dominante (moitas veces en forma de pedal). Este elemento prepara o retorno do material temático orixinal na tónica ao comezo da recapitulación.

Na seguinte forma sonata de Haydn, a retransición consiste nunha progresión harmónica que vai dende a fundamental si, recorrendo o círculo de quintas ata chegar á fundamental sol, a tónica da tonalidade principal, coa que comeza a recapitulación. 

Imaxe 2_3_2. J. Haydn. Sonata en Sol maior Hob. XVI: G1: Allegro