2.1.1 A monarquía autoritaria: economía e sociedade

 Durante o século XV os Estados europeos (Castela, Aragón, Francia ou Inglaterra) sufriron unha fonda inestabilidade política. Os continuos enfrontamentos entre a nobreza e a monarquía por controlar o poder, que mesmo se converteron en guerras civís, foron paulatinamente decantándose a favor dos reis, que impuxeron o seu poder dando lugar a un novo sistema de goberno: a monarquía autoritaria.

Cunha economía de base agrícola, Europa comeza a recuperarse das crises económicas vividas na baixa Idade Media, poñéndose as bases do capitalismo, un novo sistema económico en que os medios de produción (talleres, ferramentas, ...) pertencen a un propietario privado, que acumula os beneficios ou o capital. A man de obra é contratada por un salario fixo.

Unha poboación en aumento

A poboación comeza a medrar como consecuencia da recuperación económica iniciada no século XV. Contribuíu a este crecemento a fin dun longo período de devastadoras guerras, a desaparición das grandes epidemias (peste negra), así como outras causas, como o adianto na idade de casamento.

A sociedade rural e estamental, mantiña os principais trazos medievais, aínda que comecen a percibir algunhas mudanzas. Deste xeito, estruturábase en:

• Privilexiados: nobreza e o alto clero.

• Ocupaban os cargos políticos e gozaban de todo tipo de privilexios.

• Estaban exentos do pago de impostos.

• Pouco a pouco foron perdendo o seu poder político, en favor do monarca e da Corte, aínda que mantiveron o seu poder económico grazas ao control da meirande parte das terras (vivían das súas rendas).

• Non privilexiados: labregos, artesáns e burgueses.

• Constituían o 80 % da sociedade. Estaban sometidos ao poder dos nobres e do clero.

• A práctica dunha agricultura de subsistencia apenas lles permitía vivir coas súas escasas colleitas. Só as complementaban coa venda de excedentes agrarios en feiras ou mercados.

• O desenvolvemento do comercio a longa distancia (con Asia e América) provocou a acumulación de enormes beneficios nas mans da burguesía (mercadores, banqueiros ou comerciantes), mais este grupo non podía participar na vida política.

Unha economía agrícola onde se sentan as bases do capitalismo

O crecemento da poboación foi posible polo aumento da produción agrícola, sobre todo cereais, na maior parte de Europa. O cambio económico máis importante foi a aparición das bases do capitalismo, impulsado pola burguesía mercantil e caracterizado por:

• Aumento da circulación monetaria (grazas ao ouro e á prata chegados de América).

• Incremento da demanda (ampliación de mercados en Ultramar).

• Nacemento da banca (préstamos).

• Uso da letra de cambio.

• Creación de consulados e lonxas para as transaccións comerciais.

O afianzamento do poder real: a monarquía autoritaria dos Reis Católicos

As monarquías da Europa occidental evolucionaron cara a unha nova forma de goberno: a monarquía autoritaria. Como referentes neste proceso de imposición do poder real atopamos a Isabel e Fernando, os Reis Católicos, coa acción de goberno que levaron a cabo nos seus reinos, nomeadamente en Castela. Este sistema baseábase no seguinte:

• Unificación territorial (toma de Granada e conquista de Navarra).

• Sometemento da nobreza á Coroa: en Castela conseguen debilitar o seu peso político, xa que só van ser consultados cando convoquen a Cortes, mais garántenlle a súa situación de privilexio grazas a institucións como o morgado ou a mesta.

• Organización da Administración, que permite o aumento do poder real grazas á burocracia. Deste xeito xorden os Consellos, órganos consultivos do rei con moitas competencias, ou os corrixidores, funcionarios da Coroa que controlan os municipios.

• Control da administración de xustiza (as audiencias e chancelerías).

• Existencia dun exército permanente e modernizado ao servizo do rei.

• Organización das relacións internacionais a través da diplomacia, coa creación de institucións como os consulados.

• Unha particularidade castelá foi a creación da Santa Irmandade (milicias para garantir a seguridade dos camiños) e a reforma da facenda para o cobramento dos impostos. Os Reis Católicos viron clara a necesidade de limitar o poder da Igrexa e intervir nos seus asuntos (regalismo), potenciando a institución creada na Idade Media, a Santa Inquisición, que, encargada teoricamente de manter a ortodoxia e a unidade relixiosa, permitiulles reforzar o seu poder, promovendo unha uniformización relixiosa e a persecución e expulsións de xudeus e musulmáns non convertidos ao cristianismo.