Sistema fonolóxico galego
Observa a diferenza
A fonética é a ciencia que estuda os sons.
A fonoloxía é a ciencia que estuda os fonemas.
Fonema
O fonema é o elemento mínimo distintivo.
Fonema vocálico : pode formar sílaba só e o aire sae pola boca sen atopar ningún obstáculo.
Fonema consonántico : non pode formar sílaba só e o aire atopa obstáculos ao saír.
O son é a realización do fonema.
A letra é o signo gráfico co que se representa o son dun idioma.
Repetimos os conceptos básicos
Fonema: unidade mínima de son da lingua (non divisible en unidades máis pequenas) con valor significativo. Isto quere dicir que os fonemas diferenzan palabras entre si: por exemplo, os fonemas iniciais de "pata", "rata", "bata", "mata" e "lata" non son os mesmos (son, respectivamente, o /p/, /r/, /b/, /m/ e /l/; para non confundilos coas letras, escribímolos entre barras) polo que dan lugar a palabras de significado totalmente diferentes.
Non confundir con "letra": representación gráfica dun fonema (observa: o fonema /b/ represéntase coas letras "b" e "v").
Equivalencias fonema-letra
| Letra | Nome | Fonema(s) que representa |
|---|---|---|
| A | a | /a/ |
| B | be | /b/ |
| C | ce | /θ/ (+ e e i; /s/ en zonas con seseo); /k/ (+ a, o e u) |
| D | de | /d/ |
| E | e | /e/, /ɛ/ |
| F | efe | /f/ |
| G | gue | /g/ (/x/ en zonas con gheada) |
| H | hache | |
| I | i | /i/, /j/ |
| L | ele | /l/ |
| M | eme | /m/ |
| N | ene | /n/ |
| Ñ | eñe | /ɲ/ |
| O | o | /o/, /ɔ/ |
| P | pe | /p/ |
| Q | que | /k/ |
| R | erre | /r/, /ɾ/ |
| S | ese | /s/ |
| T | te | /t/ |
| U | u | /u/, /w/ |
| V | uve | /b/ |
| X | xe | /ʃ/, /ks/ |
| Z | zeta | /θ/ (/s/ en zonas con seseo) |
| Dígrafo | Nome | Fonema(s) que representa |
|---|---|---|
| ch | ce hache | /tʃ/ |
| gu | gue u | /g/ |
| ll | ele dobre | /ʎ/ |
| nh | ene hache | /ŋ/ |
| qu | que u | /k/ |
| rr | erre dobre | /r/ |
Observa a non correspondencia fonema-letra
1- Non todos os fonemas están representados por unha letra, pois algúns precisan de dúas (dígrafos): ch, rr, nh…
2- Algúns fonemas teñen máis dunha representación gráfica, segundo certas regras:
- O /b/ represéntase con b se procede de B-, -B- e -P- latinos (BUCCA=boca) e con v se procede de U- e -U- (ADUOCATU=avogado).
- /k/: c, qu (cara, queixo). /g/: g, gu (gato, guerra) /Θ/ : z, c (zoco, cera).
3- Dous fonemas poden ter a mesma representación gráfica:
-/r/: raro. /n/: fano, non.
- Vogais de apertura media ou pechada: oso, óso.
- Taxi (ks)- exército.
4- Algunhas grafías representan dúas posibilidades de pronuncia a escoller polo falante:
- Representación do seseo e gheada: aguia: /ágia/ ou /áhia/
5- Algúns signos gráficos non representan ningún fonema: caso do h, e do u que segue a g e q cando preceden e,i: guepardo.
6- No noso alfabeto algunhas letras só se usan na transcrición de nomes ou palabras estranxeiras: k, w, y, ç.