2.1.2 Os coordinadores

Para realizar as funcións vitais, os órganos, os aparellos e os sistemas traballan de xeito coordinado. Os responsables da coordinación son o sistema nervioso e o sistema endócrino, que poden actuar conxuntamente ou separadamente.

A neurona: unidade do sistema nervioso

O sistema nervioso está constituído principalmente polas neuronas. Unha neurona é unha célula especializada en xerar e propagar os impulsos nerviosos, que son unha pequena corrente eléctrica que pode alcanzar velocidades de ata 100 m/s.

A neurona ten unha parte similar a calquera outra célula, o corpo celular, onde se acha o núcleo e o resto de orgánulos celulares. Del parten dous tipos de prolongacións moi especializadas: as dendritas e o axón.

Dendritas. Son curtas, ramificadas e en xeral moi numerosas. Polas dendritas a neurona recibe información dos receptores ou doutras neuronas.
Axón. Prolongación longa cunha pequena ramificación no seu extremo. Transporta o impulso nervioso xerado polas neuronas aos órganos efectores ou a outras neuronas.

A comunicación entre diferentes neuronas realízase polo proceso da sinapse.

Sinapse. Éa unión funcional de neuronas que consiste en enlazar o axón da neurona 1 coas dendritas da neurona 2, mediante substancias químicas, os neurotransmisores, que atravesan o espazo entre elas.

O impulso nervioso, do mesmo xeito que lle ocorre á electricidade, non pode atravesar a distancia entre dúas neuronas. Ao chegar ao extremo da neurona, o impulso nervioso provoca a liberación dos neurotransmisores, que contactan coa membrana da seguinte neurona e desencadean nela de novo o impulso nervioso, que se transmitirá así sucesivamente. Os impulsos nerviosos viaxan sempre no mesmo sentido: entran polas dendritas e saen polo axón. Unha neurona pode establecer entre 100 e 150.000 sinapses. 

Organización do sistema nervioso

Segundo a súa anatomía, o sistema nervioso divídese en dous subsistemas:

• Sistema nervioso central (SNC). No seu interior alóxase a maior parte dos corpos celulares das neuronas e está formado polo encéfalo e a medula espiñal. É o encargado de recibir a información sensitiva dos receptores e procesala. Ademais, encárgase de enviar a información de resposta aos efectores. Está formado polo encéfalo e a medula espiñal:

Encéfalo Divídese á súa vez en cerebro, cerebelo e bulbo raquídeo. Cerebro: está dividido en dúas partes (hemisferios). A súa superficie presenta repregamentos denominados circunvolucións. Está composto por substancia branca na súa zona interior e por substancia gris na exterior, ou codia cerebral. As funcións do cerebro son variadas: Recibe información dos receptores sensoriais, procesa a información e elabora as respostas que se van transmitir aos órganos efectores. Controla a contracción muscular voluntaria. Controla as funcións da intelixencia como a linguaxe, a creatividade, a aprendizaxe, a memoria, a vontade... Cerebelo: divídese en dous hemisferios e ten circunvolucións. Recibe información relativa ao equilibrio, que envía ao oído, permitindo manter a postura corporal. Ademais é o responsable da coordinación dos movementos voluntarios. Bulbo raquídeo: enlaza o encéfalo coa medula espiñal. Controla de xeito automático funcións necesarias para a vida do individuo como o latexo cardíaco, o ritmo respiratorio ou a presión sanguínea, e tamén actos reflexos de protección, como a tose ou o vómito.

A medula espiñal Presenta na parte externa a substancia branca e na interna a substancia gris. É unha vía nerviosa a través da que ascende información ao encéfalo e descenden as ordes ao resto dos órganos. Ademais, encárgase de gobernar os actos reflexos. Un acto reflexo consiste nunha resposta rápida e automática a cambios do medio. Esta resposta coordínase na medula espiñal, sen a intervención do cerebro, ao revés dos actos voluntarios. Algúns exemplos de actos reflexos son retirar a man cando nos queimamos ou pechar os ollos cando a luz nos amola.

• Sistema nervioso periférico (SNP). Está formado polos axóns das neuronas, agrupados en nervios, cuxos corpos celulares están aloxados no SNC. Este sistema divídese á súa vez en sistema nervioso somático (que non estudaremos aquí) e sistema nerviosoautónomo.

  O sistema nervioso periférico está constituído polos nervios craniais (que saen do encéfalo) e os nervios raquídeos (que saen da medula). A súafunción é comunicar o SNC co resto do corpo polos nervios.

Encéfalo e medula espinal do sistema nervioso central (SNC) e nervios raquídeos do sistema nervioso periférico (SNP)

• Sistema nervioso autónomo (SNA): divídese á súa vez en sistema nervioso simpático e parasimpático.

Regula o control dos órganos internos e está formado por nervios que comunican os diferentes órganos coa medula espinal. Tal como indica o seu nome, o seu funcionamento é inconsciente e automático, non depende da nosa vontade; por iso recibe o nome de sistema nervioso autónomo. A súa importancia é vital, xa que controla funcións tales coma a respiración, a dixestión, a circulación sanguínea ou a excreción.

O sistema nervioso autónomo divídese á súa vez en dous sistemas: o simpático e o parasimpático, os cales realizan accións contrarias, se un estimula a actividade dun órgano o outro o relaxa.

–      Sistema simpático: prepara o corpo para afrontar situacións de tensión, de alarma ou que requiran un esforzo e, por tanto, aumentan o consumo de enerxía.

–      Sistema parasimpático: produce unha relaxación do corpo, o que leva consigo unha redución do consumo enerxético.

Por exemplo, o nervio simpático que chega ao corazón ten a propiedade de acelerar as súas contraccións mediante a secreción de adrenalina. En cambio, o nervio parasimpático que tamén chega ao corazón diminúe o ritmo das palpitacións pola secreción de acetilcolina.

O sistema endócrino

O sistema endócrino ou hormonal está constituído por un conxunto de glándulas que segregan hormonas directamente no sangue. As hormonas son substancias químicas que actúan estimulando a actividade de determinadas células, chamadas células diana. No seguinte debuxo aparecen situadas no corpo as principais glándulas do sistema endócrino:

Todas as glándulas do sistema endócrino son importantes. As hormonas que fabrican regulan procesos moi delicados e complexos do noso corpo. Delas, destacamos as seguintes:

• Páncreas: é un órgano moi importante que pertence á vez ao sistema endócrino e ao sistema dixestivo, como xa vimos na unidade 5.

–      Como glándula do sistema dixestivo fabrica o zume pancreático, que intervén na dixestión.

–      Como glándula do sistema endócrino fabrica a insulina, hormona encargada de reducir o nivel de glicosa no sangue, facilitando a súa entrada nas células.

• Glándulas sexuais ou gónadas: ovarios e testículos. Tamén teñen unha dobre función:

–      Segregar as hormonas sexuais responsables dos caracteres sexuais primarios (órganos xenitais) e secundarios de cada sexo (peluxe na cara, nas axilas, no peito e no pube, timbre de voz, desenvolvemento de músculos e ósos nos homes, nas mulleres peluxe no pube e nas axilas, desenvolvemento das mamas, acumulación de graxa nas cadeiras e nas coxas, e cadeiras máis anchas para facilitar o parto).

–      Producir os gametos femininos (óvulos) e masculinos (espermatozoides).

No cadro seguinte aparecen algunhas hormonas e a súa función no corpo:

Glándulas	Hormonas	Función das hormonas
Hipófise	Hormona do crecemento	Estimula o alongamento dos óso e o crecemento en xeral. Producida en exceso produce o xigantismo, e en defecto o ananismo.
	Tirotropina (TSH)	Estimula a secreción da tiroide.
	Melanófora (MSH)	Estimula a fabricación de melanina, pigmento da pel.
	Gonadótropas (FSH e LH)	Regula actividade das glándulas sexuais.
	Prolactina	Estimula a secreción láctea nas glándulas mamarias da nai.
	Oxitocina	Contrae os músculos do útero durante o parto.
Tiroide	Tiroxina	Estimula o metabolismo celular.
Suprarrenais	Adrenalina	Estimula o ritmo cardíaco e respiratorio en situación límite.
Páncreas	Insulina	Diminúe a cantidade de glicosa no sangue.
Testículos	Testosterona	Regula a aparición dos caracteres sexuais masculinos.
Ovarios	Proxesterona	Prepara a posible implantación do embrión no útero e regula todo o embarazo
	Estróxenos	Provocan a aparición dos caracteres sexuais secundarios femininos.