3.5. Novos tempos: a sociedade colonial

Glosario

Encomenda

Definición:: Sistema polo cal a unha persoa conquistadora se lle asignaban unhas terras e un número de indíxenas para que as traballasen, a cambio de darlles alimento, protección e adoutrinalos no cristianismo
Exemplo:: As persoas conquistadoras implantaron a encomenda como sistema de traballo forzado para a poboación indíxena americana.

Facenda

Definición:: Explotación agraria que inclúe as terras de labor e as vivendas ou construcións que dependen dela. É un sistema de orixe hispana que se levou a América coa conquista.
Exemplo:: A produción agraria das facendas constituía unha importante base para a economía colonial.

Mestizaxe

Definición:: Mestura de diferentes etnias e culturas, especialmente entre a poboación europea e a indíxena de América.
Exemplo:: Durante a colonización de América foi frecuente a mestizaxe entre a poboación nativa e as persoas conquistadoras.

Metrópole

Definición:: Estado que administra e explota unha colonia.
Exemplo:: Castela era a metrópole dos territorios americanos conquistados.

Mita

Definición:: Na América colonial, sistema de explotación en que a poboación indíxena era obrigada a traballar nas minas, en condicións moi duras e con pouca remuneración.
Exemplo:: A mita tivo un impacto moi significativo na estrutura social da poboación indíxena.

Monopolio

Definición:: Explotación ou uso exclusivo dalgunha actividade económica ou comercial.
Exemplo:: Castela tiña o monopolio do comercio coas súas colonias de América.

A administración e o goberno das colonias

Unha vez conquistados, os novos territorios eran incorporados á coroa de Castela. Esta impuxo en América un sistema administrativo e de goberno semellante ao vixente na metrópole:

Consello de Indias

Era o máximo organismo de goberno, con sede en Castela. Tamén redactaba as leis que estarían vixentes na América hispánica.

Vicerreinados

O territorio conquistado dividiuse en dous vicerreinados: o de Nova España e o de Perú. Cada un deles estaba gobernado por un vicerrei ou unha vicerraíña, representante directo do ou da monarca en América.

Gobernacións

Os vicerreinados dividíanse en gobernacións ou provincias, cada unha encabezada por unha persoa gobernadora.

Cabidos

Os cabidos ou municipios eran as unidades territoriais máis reducidas, gobernadas por un concello.

Audiencias

Eran os organismos encargados de impartir xustiza.

Lectura facilitada

A coroa de Castela administraba os novos territorios conquistados.

A coroa de Castela impuxo en América unha forma de goberno seguindo o modelo da metrópole.

O Consello de Indias era o máximo organismo de goberno.

O Consello de Indias estaba en Castela.

O Consello de Indias tamén redactaba as leis que estarían vixentes na América hispánica.

O territorio conquistado dividiuse en dous vicerreinados: o de Nova España e o de Perú.

Cada vicerreinado estaba gobernado por un vicerrei ou unha vicerraíña.

O vicerrei ou a vicerraíña era a persoa representante directa da coroa en América.

Os vicerreinados dividíanse en gobernacións ou provincias.

Cada gobernación estaba encabezada por unha persoa gobernadora.

Os cabidos ou municipios eran as unidades territoriais máis reducidas.

Os cabidos estaban gobernados por un concello.

As audiencias eran os organismos encargados de impartir xustiza.

Audio

A explotación económica das Indias

Minaría

Foi a actividade económica máis destacada. Dela extraíanse metais preciosos: ouro e, sobre todo, prata. Os xacementos máis importantes foron os de Zacatecas (México) e os de Potosí (Bolivia). A gran riqueza deste último deu lugar á expresión “valer un potosí” para referírmonos a algo moi valioso.

Nas minas a poboación indíxena era obrigada a realizar traballos forzados mediante o sistema da mita.

Agricultura e gandaría

Realizábase en grandes extensións denominadas facendas. Nelas empregábase man de obra indíxena segundo o réxime da encomenda, polo que unha persoa colonizadora exercía o dominio sobre unhas terras e tamén sobre as persoas que as traballaban, a cambio de darlles alimento e adoutrinalas no cristianismo. Nas plantacións adoitaban realizar traballos forzados a escravitude negra levada de África.

Entre os cultivos americanos destacan o millo, a pataca, o tomate, o cacao e o tabaco. Pola súa banda, desde Europa introduciuse en América o trigo, a vide, a oliveira, a cana de azucre e animais como o porco e o cabalo.

Comercio

O comercio coas novas colonias era monopolio exclusivo da metrópole. Organizábase desde a Casa de Contratación, situada en Sevilla. Ademais de metais preciosos e produtos agrarios, o comercio incluía as manufacturas e mercadorías que se introducían en América desde Europa, e tamén o tráfico de escravitude de África.

Lectura facilitada

A minaría foi a actividade económica máis destacada.

Das minas extraíanse metais preciosos: ouro e, sobre todo, prata.

Os xacementos máis importantes foron os de Zacatecas (México) e os de Potosí (Bolivia).

As minas de Potosí foron moi importantes.

Por iso usamos a expresión "valer un potosí" para algo de especial riqueza.

A poboación indíxena facía traballos forzados nas minas.

A mita era o sistema que obrigaba á poboación indíxena a traballar nas minas.

A agricultura e a gandaría realizábase nas facendas.

As facendas eran grandes extensións para traballos agrarios.

Nas facendas a man de obra era indíxena.

A encomenda era o sistema que obrigaba á poboación indíxena a traballar nas facendas.

Nas plantacións empregábase man de obra escrava.

As persoas escravas levábanse á forza desde África.

Os cultivos americanos máis destacados son o millo, a pataca, o tomate, o cacao e o tabaco.

En América introducíronse o trigo, a vide, a oliveira e a cana de azucre.

A América tamén se levaron animais como o cabalo e o porco.

Castela era a única que podía comerciar coas súas colonias de América.

A Casa de Contratación organizaba o comercio entre Castela e América.

A Casa de Contratación estaba en Sevilla.

Comerciábase con metais preciosos, produtos agrarios e manufacturas.

O comercio tamén incluía o tráfico de persoas escravas desde África a América.

Audio

A sociedade colonial

A colonización impuxo unha nova estrutura social en América, moi xerarquizada e organizada segundo criterios raciais en función da mestizaxe:

Crioulos e crioulas

Descendentes de persoas europeas, pero nacidas en América. Eran o grupo dirixente e propietario das terras e situábanse no nivel máis alto da escala social.

Mestizos e mestizas

Español e india con fillo mestizo (pintura do século XVIII)

Descendentes de persoas españolas e indíxenas, situábanse nun posto intermedio.

Indíxenas

A poboación local constituía o grupo social máis numeroso. Desempeñaban tarefas agrarias e mineiras, a miúdo en condicións moi duras, a pesar de existir leis que en teoría debíanlles dar protección.

Poboación escrava negra

Levada de África, as súas condicións eran aínda máis penosas que as da poboación indíxena, ao non estar protexida por ningunha lei.

Os estamentos da sociedade colonial chegaron a estar tan xerarquizados que se inventaron denominacións para todas as combinacións de grupos sociais: persoa albarazada, calpamulata, saltaatrás... Podes comprobalo na seguinte imaxe:

Lectura facilitada

A colonización impuxo unha nova estrutura social en América.

A nova sociedade estaba moi xerarquizada.

A mestizaxe era a que organizaba os grupos sociais.

As persoas crioulas eran descendentes de europeas, pero naceron en América.

As persoas crioulas formaban o grupo dirixente.

As persoas crioulas eran as propietarias das terras.

As persoas mestizas eran descendentes de crioulas e mestizas.

As mestizas situábanse nun rango intermedio da sociedade.

A poboación indíxena formaba o grupo social máis numeroso.

A poboación indíxena traballaba nas minas e nas terras en condicións moi duras.

A poboación escrava negra vivía en condicións aínda máis penosas.

A poboación escrava negra non estaba protexida por ningunha lei.

Audio

A defensa da poboación indíxena

Os sistemas de traballo obrigatorio impostos polas persoas colonizadoras, como a encomenda e a mita, supoñían un abuso sobre as persoas indíxenas, sometidas a unha situación próxima á escravitude. A coroa de Castela estipulara desde os primeiros tempos da conquista que a poboación dos territorios conquistados debía ver respectada a súa liberdade. As Leis de Burgos e máis tarde as Leis Novas condenaban o maltrato cara ás persoas indíxenas.

Esta realidade foi denunciada por eclesiásticos como Antonio de Montesinos ou Bartolomé de las Casas. Este último foi especialmente crítico coas inxustizas exercidas polas persoas conquistadoras, promovendo un trato pacífico coa poboación indíxena. O seu libro Brevísima descrición da destrución das Indias, publicado en 1552, relata algúns deses abusos, chegando a ter unha notable repercusión.

"Moi poderosos e soberanos señores: quen foi bispo de Chiapas suplica teñan a ben oír con atención como hai moitos anos que ando nesta real corte e ante este Real Consello das Indias, negociando e procurando o remedio das xentes e naturais das que chamamos Indias, e que cesen os estragos e matanzas que neles se fan contra toda razón e xustiza; e posto que a vontade dos reis foi provelos de xustiza e conservalos nela, e non consentir que lles fixeran danos e agravios e así o amosaron polas súas moitas leis, pero chegadas alí non se cumpriron, porque os uns e os outros enganaron aos reis.

Dúas especies de tiranía con que asolaron aquelas tan innumerables repúblicas: unha na nosa primeira entrada, que chamaron conquista. Outra foi e é a tiránica gobernación á que nomearon repartimentos ou encomendas, pola cal se ten despoxado violentamente, contra toda razón e xustiza, aos señores e súbditos da súa liberdade e das súas vidas."

Memorial de Frei Bartolomé de las Casas ao Consello de Indias, 1562-1563.

Gravado para a Brevísima relación da destrución das Indias

Lectura facilitada

Os abusos cara ás persoas indíxenas eran moi frecuentes.

Había leis castelás que prohibían o maltrato ás persoas indíxenas.

As máis destacadas foron as Leis Novas.

Pero estas leis moitas veces non se respectaban.

Houbo varias persoas que denunciaron esta situación.

O máis destacado foi Bartolomé de las Casas.

Bartolomé de las Casas denunciou os abusos das persoas conquistadoras.

Bartolomé de las Casas defendía un trato pacífico cara á poboación indíxena.

Audio

Reflexión

- Que situacións denuncia Bartolomé de las Casas?

- Cales son os dous motivos que, segundo o autor, deron orixe a esa situación?

- Que leis deberían protexer á poboación indíxena?

As consecuencias da colonización

A conquista e colonización de América foi un fenómeno de enorme magnitude. Entre as consecuencias máis relevantes destacan as seguintes:

Demográficas

- Descenso significativo da poboación indíxena, afectada por epidemias levadas coa conquista. Calcúlase que en cen anos morreu aproximadamente o 90% da poboación nativa.

- Movementos migratorios de poboación europea cara ás colonias.

- Tráfico de poboación africana cara América en condicións de escravitude.

Políticas

- Abolición dos sistemas políticos e administrativos indíxenas. Desaparición dos imperios maia e inca, ademais doutras estruturas políticas.

- Creación de grandes imperios coloniais.

- Hexemonía da Monarquía Hispánica.

Económicas

- Novas rutas comerciais a través do Atlántico, que despraza ao Mediterráneo como centro do comercio internacional.

- Enriquecemento da Monarquía Hispánica grazas ao ouro, a prata e outros recursos naturais extraídos das colonias.

- Intercambio de cultivos e outros produtos entre Europa e América.

Ideolóxicas e culturais

- Demostrouse a esfericidade da Terra e que o mundo era máis grande do que se pensaba ata entón.

- Desaparición de culturas e linguas autóctonas de América.

- Imposición da cultura da metrópole sobre os pobos dominados.

Lectura facilitada

As consecuencias máis importantes da colonización son:

Demográficas:

Forte descenso da poboación indíxena.

Morreu arredor do 90% da poboación indíxena.

Migracións de Europa cara ás colonias.

Tráfico de poboación escrava de África cara América.

Políticas:

Desapareceron os imperios maia, inca e azteca.

Creáronse grandes imperios coloniais.

A Monarquía Hispánica acada o seu momento de esplendor.

Económicas:

Novas rutas comerciais a través do Océano Atlántico.

Enriquecemento da Monarquía Hispánica grazas ao ouro e á prata de América.

Intercambio de cultivos e outros produtos entre Europa e América.

Ideolóxicas e culturais:

Demostrouse que a Terra era esférica e moito máis grande do que se pensaba.

Desapareceron culturas e linguas autóctonas de América.

Impúxose a cultura da metrópole sobre os territorios dominados.

Audio

Diario de aprendizaxe

Despois de traballar tanto nesta fase 3, tócache facer as actividades correspondentes no teu diario de aprendizaxe.

Licenciado baixo a Licenza Creative Commons Atribución Non-comercial Compartir igual 4.0

Encomenda

Facenda

Mestizaxe

Metrópole

Mita

Monopolio

Consello de Indias

Vicerreinados

Gobernacións

Cabidos

Audiencias

Minaría

Agricultura e gandaría

Comercio

Crioulos e crioulas

Mestizos e mestizas

Indíxenas

Poboación escrava negra

Demográficas

Políticas

Económicas

Ideolóxicas e culturais

Pregunta

Respostas

Retroalimentación

Solución

Pregunta

Respostas

Retroalimentación

Solución

Pregunta

Respostas

Retroalimentación

Solución

Pregunta

Respostas

Retroalimentación

Solución

Pregunta

Respostas

Retroalimentación

Solución

Pregunta

Respostas

Retroalimentación

Solución