A vivenda prerromana

As pallozas son un dos exemplos máis antigos de vivenda galega, directamente relacionadas cos castros, poboados fortificados prerromanos. Típicas das zonas de alta montaña como Os Ancares ou O Courel, sobreviven exemplos como os de Piornedo ou O Cebreiro.

Elementos característicos:

• Planta circular ou ovalada.
• Muros de pedra seca sen morteiro.
• Cuberta de palla (centeo), con estrutura de madeira de castiñeiro.
• Espazo compartido entre persoas e gando.
• Lareira central sen cheminea.

As pallozas representan unha arquitectura de subsistencia, en simbiose co medio e cun alto valor etnográfico.

Casa tradicioinal rural (s. XVII a s. XIX)

A vivenda rural galega evolucionou cara a formas máis complexas e especializadas. A casa tradicional galega reflicte a organización social e económica do agro galego, centrada na unidade familiar e na autarquía produtiva. Este tipo de vivendas representa a continuidade cultural do rural galego ata o século XX.

Exemplos destacados: as casas do interior de Lugo e Ourense, as vivendas de labranza nas Rías Baixas, os conxuntos de aldeas como O Vilar (Ortigueira).

Características:

• Planta rectangular.
• Muros de cachotería (granito ou xisto), en seco ou con morteiro de barro.
• Pequenas xanelas con peche de madeira.
• Patín ou escaleira exterior, con varanda de madeira ou ferro.
• Cuberta a dúas augas de lousa ou tella.
• Anexos como palleiras, cortes, alpendres e hórreos.
  
  

A vivenda mariñeira

Nas vilas costeiras xorde un tipo de vivenda adaptada á vida mariñeira: espazos pequenos, densidade construtiva e aproveitamento máximo do terreo. Son características de portos como Combarro, A Guarda, Muros ou Boiro, onde a día de hoxe forman parte de conxuntos urbanos de gran valor patrimonial e paisaxístico, como o que vemos na imaxe, en Cabo de Cruz, Boiro. Algúns elementos típicos son, a parte de cores vivas (restos de pintura de barcos) e recubrementos orgánicos como conchas de vieira:

• Casas de dous ou tres andares en liña.
• Fachadas con pedra vista, encaladas ou de cores vivas.
• Balcóns de madeira, galerías ou corredores pechados.
• Planta baixa destinada a almacéns ou talleres.
• Acceso directo ó mar en moitos casos.
  
  

Casa fidalga e pazos

A partir do século XVII espállanse as vivendas nobres, relacionadas coa pequena nobreza rural e co clero. Os pazos son o exemplo máis representativo da arquitectura civil galega de prestixio.

Exemplos importantes: Pazos de Fefiñáns (Cambados), Oca (A Estrada), Mariñán (Bergondo) ou Torre Goiáns, recuperado para usos sociais da vila de Boiro.

Elementos característicos:

• Planta cadrada ou en forma de L.
• Muros de cadeirado de granito.
• Escudos heráldicos nas fachadas.
• Balcóns, galerías acristaladas ou patís interiores.
• Capelas e xardíns anexos.

Estas edificacións combinan funcionalidade agropecuaria e representatividade social.

Vivenda burguesa e urbana, s. XIX e XX

Co desenvolvemento urbano e industrial, especialmente en cidades como A Coruña, Vigo ou Lugo, xorden novas tipoloxías residenciais ligadas á clase media e á burguesía mercantil.

Elementos destacables:

• Edificios de varias plantas, en bloque ou adosados.
• Uso de galerías acristaladas (A Coruña é o exemplo máis emblemático).
• Fachadas ornamentadas con elementos modernistas ou eclécticos.
• Presenza de vivendas unifamiliares modernistas en vilas como Sada, A Estrada, Vilagarcía ou Muros.
• Esta arquitectura representa a apertura de Galicia ás correntes europeas.

Moitos deses edificios, como A Terraza na Coruña, foron rehabilitados para albergar usos públicos a día de hoxe.

Vivenda racionalista (mediados s. XX)

Durante o franquismo, e especialmente nos anos 50-70, esténdese un modelo de vivenda funcionalista que responde á demanda masiva de vivenda nas cidades.

Exemplos: barrios como O Calvario (Vigo), Agra do Orzán (A Coruña), ou bloques en Ourense ou Ferrol.

Características:

• Edificios sen ornamento, de unha ou varias alturas.
• Estruturas de formigón e cubertas planas.
• Distribucións internas ríxidas.
• Baixa calidade de materiais e illamento.

Estas vivendas son hoxe obxecto de rehabilitación enerxética.

Arquitectura contemporánea

Desde finais do século XX, diversos estudos de arquitectura galega apostan por unha vivenda que combine:

• Integración paisaxística.
• Uso de materiais locais.
• Eficiencia enerxética e bioclimatismo.
  
  

Exemplos:

• Fundación Ser en Navia de Suarna, Ancares (proxecto Oliver Laxe e Jorge Duarte).
• Casas de madeira ou terra en Moeche, Val Miñor ou Arzúa.
• Construcións pasivas nos arredores de Santiago ou Ourense.
• Esta arquitectura recupera a tradición desde unha ollada contemporánea.

Patrimonio relixioso

No ámbito relixioso, sobresaen as igrexas románicas, moitas delas rurais, con portada decorada, planta sinxela e espazos escuros e recollidos. Hai tamén fermosos exemplos en gótico, como a de San Martiño de Noia. Tamén destacan os cruceiros, monumentos de pedra situados en encrucilladas ou adros, que simbolizan a fe popular.

Patrimonio industrial

O patrimonio industrial arquitectónico está formado polos restos materiais relacionados coa actividade téxtil, mineira, conserveira, naval, etc. dende a revolución industrial ata a actualidade. Aínda que Galicia non foi unha das zonas máis industrializadas de España no século XIX, a súa riqueza reside na diversidade de actividades industriais e na forte relación co territorio.