1. Introdución: a arquitectura que nos rodea

Obxectivo

Esta é unha unidade de repaso e aplicación de todos os ODE do proxecto BauGal. Deseñando un "Paseo de Jane" poñeremos en práctica o aprendido nas secuencias anteriores, avaliando o proceso global.

Os pasos na aprendizaxe

Preme sobre as lupiñas de cada casa para saber que faremos en cada sesión.

Nesta sesión introdutoria veremos polo miúdo o que é o urbanismo, analizaremos que obxectivos ODS teñen se alcanzan cun urbanismo sostible e coñeceremos o concepto SMART city e SENSEABLE city: cidades intelixentes e sensibles.

Vivendas con tecnoloxías intelixentes e xestión eficiente da enerxía contribúen a perfilar as cidades do futuro. Abriremos a porta ó deseño dos nosos propios sistemas de IoT e domótica.

A columna vertebral dunha cidade son as súas infraestruturas, así que analizaremos que requisitos deben cumprir as dunha cidade intelixente.

As cidades sensibles deben respirar coa veciñanza: neste punto da secuencia didáctica achegarémonos ó concepto dos coidados e o tecido socioeconómico, facendo fincapé nas contorna dixitais en que navega a mocidade.

A sostibilidade ambiental é o obxectivo último das novas cidades. Reparasemos todos os conceptos anteriores e veremos exemplos de xogos programables para profundizar na parte tecnolóxica.

É o momento de traballar en equipo e interdisciplinarmente: trasladaremos a un mapa físico todo o reflexionado ata agora.

Punto final de cada secuencia: repasaremos os contidos aprendidos, as competencias que melloramos e o nivel de alcance dos criterios de avaliación. Farémolo a partir de cuestionarios de autoavaliación e de postas en común.

O navegador non é compatible con esta ferramenta.

Relación do proxecto BauGal cos ODS

O urbanismo sostible e a arquitectura bioclimática teñen unha relación estreita cos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS), xa que ambos enfoques promoven un desenvolvemento que respecta o medio ambiente, mellora a calidade de vida das persoas e fomenta a xustiza social. Estes dous campos están no corazón da transición cara a cidades máis verdes, resilientes e saudables, e contribúen á mitigación do cambio climático, á eficiencia enerxética e á preservación de recursos naturais.

ODS 3: Saúde e benestar

Calidade do aire: que mellora ó reducir a contaminación do aire grazas á mobilidade sostible e a mellora da ventilación natural nos edificios.
Espazos verdes urbanos, que teñen beneficios directos para a saúde mental e física das persoas, mellorando a calidade de vida e promovendo a actividade física.
Espazos domésticos que propicien o benestar e o confort higrotérmico e lumínico.
Materiais biocompatibles nas vivendas e espazos urbanos. Os formigóns, PVCs, plásticos, etc. son tóxicos para a nosa saúde.

ODS 7: Enerxía asequible e non contaminante

Redución do consumo enerxético a través da arquitectura bioclimática (tecnoloxías passivehaus).
Uso de enerxías renovables, como paneis solares ou sistemas xeotérmicos nos edificios e nos barrios (iluminación).

ODS 9: Industria, innovación e infraestrutura

Innovación tecnolóxica: o urbanismo e a arquitectura sostibles están a incorporar novas tecnoloxías e materiais que melloran a eficiencia enerxética e reducen a pegada ambiental, como os sistemas intelixentes de xestión enerxética ou os materiais ecolóxicos.
Infraestruturas resilientes e sostenibles: O urbanismo sostible tamén fomenta a creación de infraestruturas resilientes que son capaces de adaptarse ás novas necesidades climáticas e sociais das cidades.

ODS 11: Cidades e comunidades sostibles

Infraestruturas eficientes e respectuosas co medio ambiente
Redución da pegada de carbono das áreas urbanas.
Creación de espazos públicos saudables e inclusivos, favorecendo a mobilidade activa (camiñar, andar en bicicleta), o acceso a áreas verdes e a mellora da calidade do aire

ODS 12: Produción e consumo responsables

Economía circular aplicada á xestión de residuos, á recollida e aproveitamento de auga pluvial, á reutilización de materiais, ó emprego de materiais km 0 na construción e ó comercio (reducción do consumo de recursos non renovables.)

ODS 13: Acción polo clima

Mitigación do cambio climático: o urbanismo sostible optimiza a distribución das cidades para reducir a pegada de carbono dos residentes e das infraestruturas urbanas.
Adaptación ó cambio climático, axudando ás cidades a ser máis resilientes ós efectos do cambio climático, como as ondas de calor, inclemencias meteorolóxicas extremas ou o aumento do nivel do mar, a través de diseños que melloran a eficiencia enerxética, a xestión de recursos naturais e a infraestrutura verde.
Sensibilización da poboación, poñendo en valor os criterios científicos.

ODS 15: Vida de ecosistemas terrestres

Infraestruturas verdes como xardíns, que non só melloran a biodiversidade urbana, senón que tamén contribúen á mitigación das illas de calor urbanas.
Conservación de recursos naturais a través da bioconstrución.

Lectura facilitada

O urbanismo sostible e a arquitectura bioclimática están moi relacionados cos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS).

Ambos buscan:

Coidar o medio ambiente.
Mellorar a calidade de vida da xente.
Crear cidades máis verdes, saudables e xustas.

Contribúen tamén a aforrar enerxía, usar mellor os recursos naturais e frear o cambio climático.

ODS 3: Saúde e benestar

Menos contaminación: se hai máis transporte sostible e edificios con boa ventilación, o aire é máis limpo.
Espazos verdes: os parques melloran a saúde física e mental da xente.

ODS 7: Enerxía limpa

Aforrar enerxía: coa arquitectura bioclimática consómese menos.
Enerxías renovables: como paneis solares ou xeotermia en casas e barrios.

ODS 9: Innovación e infraestruturas

Novas tecnoloxías e materiais: máis eficientes e menos contaminantes.
Infraestruturas que se adaptan ao clima: máis resistentes ás necesidades do futuro.

ODS 11: Cidades sostibles

Infraestruturas eficientes: que contaminan menos.
Menos pegada de carbono: é dicir, menos gases contaminantes.
Espazos públicos inclusivos: con zonas verdes, camiños e carrís bici.

ODS 12: Consumo responsable

Economía circular: reaproveitar materiais, recoller auga da chuvia e reducir residuos.

ODS 13: Acción polo clima

Menos contaminación: organizando mellor as cidades.
Cidades preparadas: para resistir ondas de calor, temporais ou suba do nivel do mar.

ODS 15: Vida nos ecosistemas terrestres

Natureza na cidade: xardíns, árbores e zonas verdes que baixan a temperatura e aumentan a biodiversidade.
Uso de materiais naturais: como na bioconstrución, que respectan o medio.

Estímulo: Cal é o teu estilo arquitectónico favorito?

O estilo arquitectónico é unha das decisións máis importantes á hora de facer o deseño, e afecta tanto ó aspecto exterior como ó interior, obedecendo ás necesidades das persoas habitantes (función), á estética (forma) e á paisaxe onde se constrúe (clima e materiais).

A arquitectura reflicte os cambios sociais, culturais e tecnolóxicos de cada época. Neste percorrido imos descubrir os estilos máis influentes desde o século XX ata hoxe.

Bauhaus

Década de 1920, Alemaña.
Enfoque funcional e minimalista.
Uso de formas xeométricas simples e materiais industriais.
Bauhaus foi algo máis que arquitectura.

Estilo Internacional

Décadas de 1920–1970, Europa e EUA.
Uso de materiais como vidro, aceiro e formigón.
Liñas rectas e fachadas lisas, sen ornamentación.
Bebe moito da Bauhaus, pero faise máis universal e comercial.

Brutalismo

Décadas de 1950–1970, internacional.
Predominio do formigón en bruto.
Enfoque en formas xeométricas e masivas.

Deconstrutivismo

Desde finais do século XX, internacional.
Fragmentación de formas e distorsión da estrutura.
Deseños complexos e non lineais.

Arquitectura sustentable

Desde finais do século XX, internacional e contemporáneo.
Integración de sistemas activos de aforro enerxético: enerxía solar, aerotermia, recuperación de augas, etc. (Tecnoloxía para a eficiencia).
Combinación de texturas nos materiais: madeira, aceiro, vidro, formigón... Han de ser materiais reciclados, reciclables ou certificados.
A arquitectura sustentable abrangue moito máis ca eficiencia enerxética: implica tamén impactos sociais, culturais, económicos e ambientais a longo prazo.

Arquitectura bioclimática

Uso de materiais naturais, reciclables e locais: pedra, barro, madeira...
Deseño pasivo: aproveitamento da luz e calor solar. Melloran a eficiencia a partir do deseño (diferencia con arquitectura sostible)
Integración coa contorna: cores naturais e formas compactas

High Tech (arquitectura dixital)

Ana Moreiras con chat GPT. *Recreación arquitectura High Tech* (CC BY-SA)

Estética industrial, estruturas á vista..
Edificios intelixentes e automatizados.
Deseño con software avanzado (paramétrico).

A Bauhaus era unha escola que quería ensinar arte, facendo simbiose de pintura, escultura, téxtil, enxeñería e arquitectura. Consideraban que ser experto/a en varias artesanías faríate mellor en todas elas, polo cal na súa escola había formación en diversas artesanías. Principalmente producía artigos comerciais para o fogar e moito deseño gráfico. En arquitectura, a persoa referente foi Walter Gropius. Este estilo expandiuse por todo o mundo despois de que o partido nazi pechase a escola e a súa facultade e os e as estudantes fuxisen por todo o mundo. Tel Aviv ou Chicago son paraísos para moita arquitectura derivada da Bauhaus.

O estilo moderno internacional é unha rama do modernismo que se centrou en tentar atopar un verdadeiro prototipo de edificio obxectivamente útil e belo e que puidese crearse en calquera parte do mundo (de aí o nome). Estaba moi enfocado na planificación espacial e aproveitou os novos avances en materiais e tecnoloxía para unha aparencia radicalmente nova. Mies Van Der Rohe, proveniente da escola Bauhaus, é probablemente o principal impulsor. O groso da súa obra está en Chicago (tivo que fuxir dos nazis). O mercado comercial namorouse del, especialmente debido á flexibilidade e o custo, e a ser tan novo. Unha chea de grandes empresas como SOM xurdiron dos ensinos de Mies e comezaron a producir un gran número de edificios nese estilo para calquera corporación que lles dese a oportunidade, polo que o estilo finalmente pasou de ser unha perspectiva nova e emocionante a algo un tanto corporativo.

Lectura facilitada

O estilo arquitectónico é unha das decisións máis importantes á hora de facer o deseño, e afecta tanto ó aspecto exterior como ó interior. A función que van ter os espazos vai condicionar a forma.

A miúdo existen limiatacións estilísticas impostas polos concellos onde se obra, polo que debe coñecerse a normativa.

Asimesmo, é desexable integrar a vivenda na súa contorna e minimizar tamén o impacto visual da obra.

Arquitectura e urbanismo

Arquitectura e Urbanismo son disciplinas relacionadas entre si que abordan a planificación, deseño e desenvolvemento do medio construído, desde a vivenda ata a cidade. A arquitectura e urbanismo dun espazo determinan a nosa forma de relacionarnos, traballar e vivir.

A Arquitectura deseña, planifica e constrúe as vivendas. Corresponde a un proxecto arquitectónico distribuír as estancias, analizar os materiais, proporcionar confort higrotérmico e lumínico.
O Urbanismo, pola súa banda, é responsable de planificar as infraestruturas dunha cidade: organización de espazos públicos e privados, sostibilidade ambiental e calidade de vida das e dos cidadáns, xestión do solo, vías urbanas, transporte público, redes de luz e saneamento, xestión do lixo…

De acordo coa OCDE (2018), a tendencia da humanidade é a de concentrarse en cidades. Calcúlase que no 2050 un terzo da poboación española vivirá en Madrid ou Barcelona.

O problema das cidades é que consomen 3/4 dos recursos mundiais, a maior parte na construción e mantemento de edificios. O sector da construción é responsable principal das emisións CO₂ e da xeración de residuos. Por riba, as cidades están máis pensadas para os vehículos e factorías que para a cidadanía. Pola súa alta contaminación e pola ausencia de espazos adecuados para manter distancias, as cidades son focos de enfermidades.

A nosa saúde está determinada pola alimentación e o deporte pero tamén polo lugar que habitamos, e a miúdo este non é saudable. A maioría dos nosos fogares están feitos de cemento, material que contén unha ampla variedade de metais pesados como cromo ou zinc. As pinturas e vernices derivados do petróleo desprenden partículas tóxicas. Todos estes elementos, xunto á contaminación de fábricas e tubos de escape, producen alerxias, enfermidades inflamatorias e mesmo cancro.

Bibliotecas de Galicia. *ODS e Axenda 2030* (CC BY-SA)

A Asamblea Xeral das Nacións Unidas aprobou, no 2015, a Axenda 2030 para o Desenvolvemento Sostible: un plan de acción en favor das persoas, o planeta, a prosperidade e a paz. Ese plan contempla 17 liñas de acción, a maioría das cales teñen que ver co urbanismo e a vivenda, é dicir, coa forma en que habitamos o mundo.

A día de hoxe, cumpridos dous terzos do tempo previsto para lograr os diferentes obxectivos, a realidade é que só un 15% están ben encamiñados, un 48% atópanse moderadamente atrasados e un 37% están estancados ou en serio perigo de non conseguirse, a pesares de que existe evidencia científica de que o logro dos ODS xera beneficios económicos, ambientais e sociais.

Un dos aspectos que máis preocupa á cidadanía é o quecemento global, relacionado coas emisións de CO2. No período 2015-2023 en España as emisións reducíronse nun 20 %, pasando de 5,92 a 4,94 toneladas de CO₂, malia que aínda superan a media global. O tipo de arquitectura e urbanismo do noso país son factores determinantes nesas emisións.

Optar por prácticas sostibles na edificación non só reduce o impacto ambiental, senón que tamén favorece a eficiencia enerxética, o que se traduce en menor gasto en calefacción e climatización, e, por ende, en aforro económico para as persoas que habitan esas vivendas. A utilización de materiais renovables, a optimización dos sistemas de enerxía renovable como a solar ou a xeotermia, e o deseño que favoreza a ventilación natural ou a iluminación eficiente son algúns dos criterios que permiten que as vivendas se integren mellor no seu contorno, coidando tanto o medio ambiente como a saúde das persoas.
Ademais, a construción sostible tamén ten un impacto positivo nas comunidades locais, xa que promove a creación de espazos máis saudables, agradables e resilientes ante fenómenos climáticos extremos, que se volven cada vez máis frecuentes debido ó cambio climático (pensa nos recentes destrozos da DANA en Levante, que tiveron maior impacto onde as construcións foron feitas sen criterios urbanísticos lóxicos).
A planificación urbana sostible favorece a conectividade entre os barrios, a preservación da biodiversidade e a mobilidade activa (como o uso de bicicletas ou o camiñar), reducindo a necesidade de transporte motorizado e mellorando a calidade de vida dos seus habitantes.

Nun contexto global onde a escaseza de recursos e os impactos ambientais son retos crecentes, construír baixo criterios sostibles non é só unha opción, senón unha responsabilidade colectiva que contribúe ó benestar de todos.

O imprescindible TRABALLO DIARIO

Traballo diario ó longo da unidade
	EXCELENTE	NOTABLE	SUFICIENTE	INSUFICIENTE	MAL
Actitude na aula	Escoito, sigo as indicacións e mesmo me separo d@s compañeir@s cando molestan. Pregunto cando non entendo, respondo cando preguntan e mesmo axudo ós/ás compañeir@s se están perdid@s (3)	Escoito e sigo as indicacións. Escoito e pregunto cando non entendo (2)	Máis ou menos sigo as indicacións en xeral, pero a veces non o consigo. A veces estou centrad@ na clase e outras estou despistad@ (1.5)	Non me apetece ou non podo estar tranquil@ na aula e comportarme. Raramente participo. (1)	Non podo estar na aula, é un sufrimento, e fago por que me boten. (0)
Traballo na aula	Leo os contidos teóricos e fago todas as actividades, gardando rexistro delas (libreta ou virtual), e presentando evidencia de telas feito (3)	Normalmente fago as tarefas, aínda que lin os apuntamento teóricos por riba e non teño gardadas e ordenadas as actividades (2)	Fixen as tarefas por intuición, sen ler moito antes, e enviei evidencia de telas feito, pero non gardei rexistro (1.5)	Fixen algunhas tarefas pero non enviei nin gardo evidencia (1)	Non fago as tarefas na aula. (0)
Traballo cos equipos informáticos	Intento usar sempre o mesmo equipo, gardo o cargador e rato na caixa correspondente e uso as aplicacións que preciso para cada tarefa. Non entro en pestanas que non correspondan. Teño unha carpeta no escritorio e se descargo arquivos, gárdoos na miña carpeta. Fago por manter limpo o escritorio. (3)	Intento usar sempre o mesmo equipo, gardo o cargador e rato na caixa correspondente e uso as aplicacións que preciso para cada tarefa. Raramente entro en pestanas que non correspondan. Non sempre gardo os arquivos que descargo na miña carpeta, pero fago por manter limpo o escritorio. (2)	Uso equipos distintos según o día, así que non gardo moito control nin do que descargo nin do estado do escritorio e carpetas. Procuro non entrar en páxinas que non correspondan, pero a veces... Vixío que rato e cargador se gardan na caixa adecuada. (1.5)	Uso equipos distintos según o día e non reparo nin no que descargo, nin no escritorio. Non verifico que gardo cargador e rato na caixa correspondente. Navego por onde me parece. (1)	Uso o ordenador que cadra e para o que me peta. (0)
Creatividade	Interésame bastante o tema, teño curiosidade e pregunto, amplío información buscando en sitios web ou lendo ou vendo vídeos, traslado á miña vida o que aprendín propoñendo ou pensando en melloras na miña contorna. (1)	Interésame bastante o tema, teño curiosidade e pregunto, amplío información buscando en sitios web ou lendo ou vendo vídeos (1)	Interésame algo o tema e doume conta de que o aprendido forma parte da realidade na que vivo (0.5)	Non me interesa moito o tema e non o conecto con nada do que me rodea (0.25)	Nin me enterei de que foi o tema nin me importa (0)

Actividade
Nome
Data
Puntuación
Notas
Reiniciar
Imprimir
Aplicar
Nova xanela

Licenciado baixo a Licenza Creative Commons Atribución Compartir igual 4.0