Sofonisba Anguisola: Modelo de artista renacentista

 ILUSTRACIÓN DE MARÍA MARÍA ACHA-KUTSCHER (CC BY-SA)

Sofonisba Anguissola (Cremona, cara a 1532 -Palermo,1625) foi unha pintora italiana, a primeira muller pintora de éxito do Renacemento e unha das artistas máis lonxevas.

Vida e obra

Sofonisba Anguissola (tamén escrito Anguisciola ou Anquissola) naceu en Cremona (actual Italia) cara a 1532. Era a maior de sete irmáns, seis dos cales eran nenas. O seu pai, Amilcare Anguissola, era membro da baixa nobreza genovesa. A súa nai, Bianca Ponzone, de familia influente, faleceu cando Sofonisba contaba entre catro e cinco anos.

1ª Etapa: Formación

Amilcare animou ás súas fillas (Sofonisba, Elena, Lucía, Europa, Minerva e Ana María) a cultivarse e perfeccionar os seus talentos. Catro das súas irmás tamén foron pintoras, pero Sofonisba foi de lonxe a que mellor o conseguiu e máis renombrada. Elena fíxose monxa (Sofonisba pintou un retrato dela) e tivo que deixar de pintar, así como Ana María e Europa deixárono ao contraer matrimonio, mentres que Lucía, a mellor pintora das irmás, morreu nova. A outra irmá, Minerva, fíxose escritora e latinista. Asdrúbal, irmán home, estudou música e Latín, pero non pintaba. O seu aristocrático pai asegurouse de que tanto Sofonisba como as súas irmás recibisen unha boa educación na que estaban incluídas as belas artes.

Á idade de 14 anos o seu pai enviouna, xunto coa súa irmá Elena, a estudar con Bernardino Campi, pintor tamén nacido en Cremona, un respectado autor de retratos e escenas relixiosas da escola de Lombardía. Cando Campi mudouse a outra cidade, Sofonisba continuou os seus estudos co pintor Bernardino Gatti (coñecido como «O Sojaro»). A aprendizaxe de Sofonisba con artistas locais sentou un precedente para que as mulleres fosen aceptadas como estudantes de arte. Non se sabe con certeza, pero probablemente continuou os seus estudos xunto a Gatti por tres anos. O seu traballo máis importante daquela época é a súa obra Bernardino Campi pintando a Sofonisba Anguissola, datado en 1550 e que se atopa na Pinacoteca Nacional de Siena.

2ª Etapa: Viaxe a Roma

En 1554, á idade de 22 anos, Sofonisba viaxa a Roma, onde coñece a Miguel Anxo por mediación doutros pintores que coñecían ben a súa obra. Este encontro co artista foi unha gran honra para a pintora e beneficiouse de ser “informalmente” instruída polo gran mestre. Cando el pediulle que pintase un neno chorando, Sofonisba debuxou un Neno mordido por un cangrexo, e cando Miguel Anxo viuno, recoñeceu de inmediato o talento dela. A partir dese momento, o xenio dáballe bosquejos do seu caderno de notas para que ela pintáseos co seu estilo persoal e ofreceulle consello sobre os resultados. Durante polo menos dous anos, Sofonisba continuou este estudo “informal”, recibindo unha sólida orientación do mesmo Miguel Anxo.

Non en tanto, non o tivo fácil, pois a pesar de que contou con coraxe e apoio, máis que o resto das mulleres da súa época, a súa clase social non lle permitía ir máis aló dos límites impostos para o seu sexo. Non tivo a posibilidade de estudar anatomía ou debuxar do natural, pois era considerado inaceptable para unha señora que vise corpos espidos. Esta situación repetiríase un século despois con Elisabetta Sirani, quen tampouco puido acceder a unha formación artística completa por ser muller.

No seu lugar, Sofonisba buscou as posibilidades para un novo estilo de retratos, con personaxes con pouses informais. Os membros da súa propia familia e o seu propio rostro eran os protagonistas máis frecuentes das súas obras, como se pode ver en Autorretrato (1554; no Kunsthistorisches Museum de Viena), O xogo de xadrez (1555; Museo Narodowe, Poznan), no que pinta ás súas irmás Lucía, Minerva e Europa, e o Retrato de Amílcar, Minerva e Asdrúbal Anguissola (1557-1558; Nivaagaards Malerisambling, Niva, Dinamarca).

Sofonisba Anguissola. Autorretrato de Sofonisba Anguissola (CC BY-NC-SA)

3ª Etapa: De Milán a España

Cando xa era coñecida, Sofonisba desprazouse a Milán, cara a 1558, onde pintou ao Duque de Alba, quen á súa vez a recomendou ao rei Felipe II de España. Ao ano seguinte, foi convidada a visitar a corte española, o que representou un momento crucial na súa carreira. Entón tiña 27 anos.

No inverno de 1559-1560 Sofonisba chega a Madrid para converterse en pintora da corte ademais de dama de compañía da nova raíña Isabel de Valois, terceira esposa do rei. Enseguida gañouse estímaa e confianza da nova raíña. Durante este tempo, traballou estreitamente con Alonso Sánchez Coello; aproximouse tanto ao seu estilo, que inicialmente o famoso retrato do Felipe II, en idade mediana, foi atribuído a Coello. Foi recentemente cando se recoñeceu a Anguissola como a autora do mesmo.

Anguissola pasou os anos seguintes pintando sobre todo retratos de corte oficiais, incluíndo os da raíña e outros membros da familia real, a irmá de Felipe II: Juana, e o seu fillo, Don Carlos. As súas pinturas de Isabel de Valois e de Ana de Austria, a cuarta esposa de Felipe II, son vibrantes e cheas de vida.

En 1570 aínda continuaba solteira. Despois da morte de Isabel de Valois, Felipe II arranxa un matrimonio para Sofonisba. Ao ano seguinte, a pintora casa con Don Francisco de Moncada, fillo do príncipe de Paterno, vicerrei de Sicilia. A cerimonia celébrase con gran bombo e ela recibe un dote por parte do rei de España. Viaxaron a Italia tras o enlace; aínda que volveron a España, deixaron esta terra para viaxar a Palermo, onde faleceu o marido en 1579.

4ª Etapa: Vellez en Italia

Viaxando cara a Cremona, Sofonisba coñece a Orazio Lomellino, considerablemente máis nova que ela, que era o capitán do barco no que viaxaba. casaron en 1580 en Pisa. Orazio recoñeceu e apoiou o seu traballo de pintora e establecéronse en Xénova, nunha gran casa onde puido ter o seu propio estudo e tempo para pintar e debuxar. A fortuna persoal de Orazio, ademais da xenerosa pensión que lle outorgou Felipe II, permitiu a Sofonisba pintar libremente e vivir comodamente. Bastante famosa naqueles momentos, recibiu a visita de moitos dos seus colegas. Varios destes eran máis novos que ela e aprendían e imitaban o estilo distintivo de Anguissola.

En 1623, visitouna o pintor flamenco Anton van Dyck, quen pintou varios retratos dela a principios de 1600, e fixo bosquejos das súas visitas a Sofonisba nos seus cadernos de notas.

Morreu á idade de 93 anos en Palermo en 1625. Foi internacionalmente aclamada e respectada ao longo da súa vida.

Un total de 50 obras foron atribuídas con seguridade a Sofonisba. Os seus cadros poden ser vistos nas galerías en Bérgamo, Budapest, Madrid (Museo do Prado), Milán (Pinacoteca de Brera), Nápoles, Siena e Florencia (Galería Uffizi). A súa obra tivo enorme influencia nas xeracións de artistas posteriores. O seu retrato da raíña Isabel de Valois cunha pel de marta cibelina foi o retrato máis copiado en España. Entre estes copistas inclúense moitos dos mellores artistas do momento, como Pedro Pablo Rubens.

Sofonisba é tamén importante para o feminismo. A pesar de vivir nunha época na que as mulleres estaban completamente ausentes das artes visuais (por imposición), o gran éxito de Anguissola abriu o camiño a un gran número de mulleres para perseguir a consecución das súas carreiras de artistas. Algunhas sucesoras famosas, a este efecto, son Lavinia Fontana, Bárbara Longhi, Fede Galizia e Artemisa Gentileschi.

https://es.wikipedia.org/wiki/Sofonisba_Anguissola

https://www.wikiart.org/es/sofonisba-anguissola

http://masdearte.com/especiales/sofonisba-anguissola-el-naturalismo-innovador-2/

Enlaces de interés sobre Sofonisba Anguissola:

La pintora renacentista cuyos cuadros fueron atribuidos a hombres

Museo del Prado: Anguissola, Sofonisba

WikiArt: Enciclopedia de Artes Visuales

Consulta algún destes enlaces sobre a vida e obra da artista.