3- Bloque oriental
Comprende a parte máis oriental das provincias de Lugo e Ourense; É tamén o galego falado máis alá das fronteiras administrativas de Galicia, é dicir, a zona do chamado galego exterior. Esta zona inclúe a parte máis occidental de Asturias (Terra Navia-Eo), León (Ancares leoneses e Bierzo occidental) e Zamora (As Portelas). Atención particular merece tamén a fala valverdiana,ou galego do Val de Ellas, en Cáceres.
En xeral, as falas deste bloque, que supoñen xa o límite oriental do galego, presentan trazos máis conservadores da nosa lingua. Neste bloque localízanse catro áreas: asturiana, ancaresa, oriental central e zamorana.
Trazos fonéticos
- Inexistencia de gheada.
- Ausencia de seseo
- Ditongo ui(t), ó lado doutras solucións: truita, luita, mutio, muto
- Redución do ditongo ai diante de x:caxa
- Ditongo -ua- no comezo da palabra cua-: cuatro, cual, cuando.
Se cuadra, este gato sobe á figueira cuando come muito.
Trazos morfosintácticos
Solución -ANU, -ANA: en –ao, -á: irmao, irmá.
INU en ín na zona máis oriental: camín, vecín, paxarín.
Plural en –is para substantivos rematados en –n: camiois, pantalois.
Plural dos nomes acabados en –l en –is: caracois.
Pronome Tu.
Distinción te e che. Ancares leoneses e no galego zamorano só te.
Distinción llo /llelo na zona norte e uso de llo na sur.
Formas masculinas dos demostrativos e do pronome persoal de 3ª persoa este, ese, aquel, el; formas neutras esto, eso, aquelo.
Vogal epentética en sílaba final: mutio, pacio,
preguicia.
Verbos:
Morfema –is na p5 do presente de indicativo: cantais, marchais, falais.
Formas: fa-i-s, fa-i-n, te-i-s.
Formas con nasal: cantein, cantén, don, von.
Conteio, deixouo (agás na astur-gal:
conteilo, deixoulo).
Uso das formas irregulares tedes,vides, no norte e centro; tendes, vindes, no sur.
Segunda persoa do sg. do Pret. de Ind. da 2ª conxugación do tipo comiches.
Presente de subxuntivo con –e pechado ou –a- tónicos (andemos, collamos, partamos)
Escoita
Se lavais os pantalois tende conta que poden desflazar. Eso pasoulle ao meu irmao este vrao .
Nas áreas
Outros trazos relevantes, de extensión máis reducida, localízanse nestas áreas do bloque oriental:
- Área asturiana: mantemento do –l- intervocálico: avolo (por avó); molín (por muíño), calente (esta tamén no linde León-Galicia).
- Área ancaresa: vogais nasalizadas: cadea, ua; restos de gheada.
- Área zamorana: teismo (uso de te como OI): eu non te dou iso.
Ausencia de –n nos perfectos fortes (1ª pers): collí,
partí.
