Orixe dun mito. As Sereas

As orixes deste ser fantástico non están exentas de interrogantes. En contra da opinión popular, a forma orixinaria da serea é a híbrida de muller e ave, de ordinario cabeza de muller e corpo alado, cola e patas de ave. A súa imaxe ten claros precedentes na arte exipcia e sumaria, anque encarnando valores diferentes aos que lle foron atribuidos pola mitoloxía grega. Malia que Homero na Odisea non as describiu dende o punto de vista físico, pola localización da historia dase por sentado que se trata de seres mariños que habitan nunha illa e as que chaman "magas". Sen embargo, xa a finais do século II ou a principios do seguinte, e con moita probabilidade en Alexandría, era redactado o Fisiólogo grego, unha obra na que dende unha perspectiva cristiá se introducía unha visión animalística que penetrará na Idade Media a través sobre todo das versións latinas -que desembocará nun xénero novo, o dos Bestiarios, alimentado tamén polas tradicións enciclopédicas - e que, no caso concreto das sereas, difundirá unha segunda forma coa  parte superior do corpo de aspecto humano -non especificamente feminino -en tanto que a inferior tería aspecto volátil. 

A concepción que as imaxina como mulleres pisciformes acadará, sen embargo, unha maior popularidade. Cooncide coa anterior na cabeza-cola de muller, pero se diferencia porque o seu tronco é así mesmo feminino, ao que se lle engade unha cola de peixe. temos que clarexar que esta figura mítica non aparece xamáis na literatura da Antigüidade, e tan só rarísimas veces en representacións plásticas. As imáxenes destes seres metade humano metade peixes xa figuraban como xenios fluviais en relevos hititas e asirios de inicios do milenio da nosa Era; serviron de modelos ornamentais dalgúns bronces do Luristán, e de alí se filtraron moi cedo ao mundo e mitoloxía gregos, onde atendendo ao seu hibridismo se relacionarán cos tritóns e as nereidas. 

Para outros autores, estes seres serían o froito dun mito estraño e afastado do mundo mediterráneo, chegando incluso a falarse da posibilidade de que se trate de seres nacidos na mitoloxía nórdica e por elo completamente independentes da serea do mundo clásico.

So no século VI d.d.C, máis en concreto no Liber Monstruorum de diversis generibus comenza a ser mencionada a cola de peixe. O autor anónimo desta obra considera ás sereas "doncelas mariñas, que seducen aos navegantes coa súa espléndida figura" e que "dende a cabeza ata o ombligo teñen corpo feminino, e son idénticas ao xénero humano; pero teñen as colas escamosas dos peixes, coas que sempre se moven nas profundidades". Aparece asi, por vez primeira nun texto, o deseño das sereas como seres coa parte superior de muller e a inferior de pescado. Con todo, esta nova fórmula non acadará unha aceptación xeneralizada ata o segundo cuarto do século XII. 

En atención ao encanto que encerraba a súa música, a serea pode aparecer portando nas súas mans un instrumento musical, como a trompa que fai soar a que decora o friso da Portada de Praterías da  Catedral de Santiago de Compostela.

serea
Teresa Moure Pena. Serea da Portada de Praterías da Catedral de Santiago. S. XII

A serea que nos describe Homero levaba implicita a idea de voluptuosidade enganosa e falsidade que logo foron reiteradas de maneira expresa polos distintos autores de épocas posteriores. Anque na antiguidade xa lle foro asignado un carácter erótico, foi entre os autores cristiáns antigos onde debeu de xurdir unha variante que conecta directamente ás sereas coa luxuria. o seu carácter tentador conectou coa falsidade atribuída á muller no amor, coa luxuria, e cos perigos e fantasías da sexualidade. Esta tradición concta tamén co carácter luxurioso  que se lle imputa a certos animais híbridos e coa asimilación que dende comenzos do século XIII se fixo entre distintos animais e diversos pecados capitais, e explica as representacións ou descripcións das sereas que, a causa da súa vanidosa coquetería e luxuria, sosteñen un espello e míranse nel e, ás veces, tamén un peine, como as sereas que figuran no programa escultórico da portada norte da catedral de Ourense, ou na cabeceira da igrexa románica pontevedresa de Santiago de Breixa, ataviadas con ricos colares, brazaletes e cintos. 

serea breixa
Teresa Moure Pena. Santiago de Breixa (Pontevedra)

As sereas tiveron un gran éxito no mundo medieval -tanto do románico como do gótico- a diferencia dos grandes deuses da mitoloxía; o gusto polos seres fantásticos herdados da antiguidade clásica vai a ser unha constante ao longo de todo o medievo; sereas, centauros, harpías... engalanarán coa súa presenza todos os soportes destinados a acoller figuración escultórica no interior e exterior das igrexas e mosteiros. Durante a época moderna decaerá a súa presenza na arte, ata a idade contemporánea e de man da pintura volveremos a atopar a sía imaxe, sempre vinculada ao mundo mariño e ao seu carácter seductor.  

  

 

A continuación podemos ver un preciosos documental sobre as sereas na arte:

Isabel Jiménez. Sereas na Arte (Licenza You Tube estándar)

Obra publicada con Licencia Creative Commons Reconocimiento No comercial Sin obra derivada 4.0