Aquilo que se coñece en todo o mundo como CÓMIC ten varios problemas relacionados coa súa consideración. Por unha banda, o seu nome. "CÓMIC"? Esta palabra significa, en inglés, "cómico", "humorístico". E iso condiciona o que moitas persoas pensan sobre el: que debe estar relacionado coa comedia, co humor, que debe temáticas de "segunda clase", ou mesmo que só está pensado para público infantil.

Todas elas son ideas falsas, ou polo menos escasas. O que coñecemos como "CÓMIC" pode ser cómico, humorístico. E pode estar dirixido a un público infantil. Pero non ten porque ser así sempre.

Entón, quizais deberiamos comezar por non chamarlle "CÓMIC", que significa "cómico". Que expresión poderiamos usar para designar a esta arte, e medio de comunicación?

Vexamos como lles chaman noutras culturas, co XOGO DOS NOMES.

 

SABERÍAS DICIR QUE SIGNIFICAN AS SEGUINTES EXPRESIÓNS RELACIONADAS CO CÓMIC? SITÚA O RATO ENRIBA DE CADA UNHA DELAS, E PODERALO DESCUBRIR.

 
Como podes comprobar, a maioría delas refírese a un aspecto do medio: os globos ou bocadillos,as viñetas, o humor, … Pero só algunhas fan alusión a que se trata dun medio para contar historias con imaxes secuenciadas.


Quizais a máis axeitada sexa a francesa, polo que adoptamos a súa tradución: BANDA DESEÑADA

Agora cómpre descubrir como comezou esta aventura creativa. Para darmos resposta a estas preguntas, sigue as ligazóns, e descóbreo todo nesta CAZA DO TESOURO:

CANDO E ONDE NACE A BANDA DESEÑADA?
CON QUE PERSONAXE?
EN QUE MEDIO?

AQUÍ AS SOLUCIÓNS:


Yello Kid é o primeiro personaxe de Banda Deseñada, e nace da man de Richard Fenton Outcalt. Aparece no xornal New York World, nos Estados Unidos.

Cando? No ano 1896.

Pouco despois, unha obra mestra do medio vería a luz no mesmo país: LITTLE NEMO IN SLUMBERLAND, de Winsor McCay. Ao comezo tamén aparecía na prensa, aínda que despois de independizou.

Si, a BANDA DESEÑADA naceu na PRENSA. Así como hoxe podemos ver tiras cómicas nos xornais, da mesma maneira ocorría a finais do século XIX.

 

A BANDA DESEÑADA EN ESPAÑA

A comezos do século XX, en 1915, contamos en España
coa primeira colección de banda deseñada que aparece de maneira periódica. Chamábase DOMINGUÍN.
Pero máis adiante, por 1917, nace a famosa revista TEBEO, con personaxes que se fixeron famosos, como LA FAMILIA ULISES, ou EL PROFESOR FRANZ.
Noutra revista, chamada PULGARCITO (en 1921), naceron ZIPI Y ZAPE (da que hoxe contamos cunha versión cinematográfica), MORTADELO Y FILEMÓN (levada ao cine en varias ocasións), EL REPORTERO TRIBULETE, ou LAS HERMANAS GILDA.
E así, seguiron aparecendo revistas, como PINOCHO (1925), CHICOS (1938, en plena Guerra Civil), JAIMITO (1945), DDT (1951), ou EL JUEVES (1977, aínda presente nos kioskos).
Ademais das revistas, triunfaron as obras en formato apaisado, con títulos tan importantes como EL GUERRERO DEL ANTIFAZ (de Gago, en 1944), EL JABATO (de Mora e Darnís, en 1958), ROBERTO ALCÁZAR Y PEDRÍN (de Vañó, en 1940), e outros.
E una serie de personaxes fixéronse famosos. Algúns deles aínda hoxe seguen a facernos felices coas súas aventuras: do lapis de Francisco Ibáñez saíron Sacarino, Pepe Gotera y Otilio, e Rompetechos. Escobar (o pai de Zipi e Zape) creou ao eterno famélico Carpanta. Vázquez aportounos a Anacleto, e Jan a Superlópez. Houbo incluso una serie de obras destinadas, na España daquela época, a un público feminino. Un gran exemplo era a protagonista Esther, debuxada por Purita Campos. Aínda no presente podemos lela, pero sen o toque machista daqueles tempos, e co guión do galego Carlos Portela.
Actualmente seguimos disfrutando de Mortadelo e Filemón, de 13 Rúe del Percebe,de Zipi e Zape. Pero tamén de traballos novos, de novos creadores. Así, debuxantes de toda España participaron na revista infantil "Míster K", pertencente a El Jueves. Míster K deixou de publicarse, pero El Jueves (destinada a un público adulto) segue a ser publicada.
Triunfou notablemente a banda deseñada adulta, con autores como Tha, Miguelanxo Prado, Carlos Giménez, Fontdevilla, e moitos máis. E ocorreu algo realmente importante: o nacemento de editoriais especializadas neste medio. Algunhas delas: Norma, De Ponent, Astiberri, Dibbuks, El Vïbora, El Jueves, Diábolo Ediciones, Sinsentido, Dolmen, BD Banda, El Manglar, e outras.

 

UN PASEO POR EUROPA

Podemos dicir que a banda deseñada en Europa constitúe case un estilo. Falar de "cómic europeo" é falar de guión elaborado, de historias sociais, de persoas, que foxen ás veces de acción trepidante, de superhéroes, para falar de realidades cotiás. Aínda que non sempre é así, existe esta característica de maneira xeral, global.

Un dos países con máis ráigame da banda deseñada é Bélxica. Quen é famoso alí? TINTÍN, creado por Georges Rémi (máis coñecido como HERGÉ) en 1929. Grazas ao seu estilo, falamos do "estilo belga": liñas limpas, debuxo amable, caricaturesco, con bastantes viñetas por páxina. Podes visitar a web oficial de Tintín aquí: http://en.tintin.com.
En 1938 nace a revista LE JOURNAL DE SPIROU, que deu cabida a personaxes como SPIROU, FANTASIO, LUCKY LUKE (levado ás pantallas de cine), ou OS PITUFOS, entre outros.

Outro país de referencia en Europa é Francia. Alí podemos destacar aos mundiamente famosos ASTÉRIX E OBÉLIX, con guión de Goscinny e debuxo de Uderzo. Unha parella de personaxes complementarios, cun guión que combina o real co fantástico (na vida corriente dunha aldea aparece a maxia dunha poción, que o cambia todo).
Pero un autor verdadeiramente revolucionario foi MOEBIUS (o seu nome real era Jean Giraud), que faría que o seu estilo predominase nas historias de ciencia ficción.

En Italia cabe destacar as aventuras de Corto Maltesse, de Hugo Pratt. De trazo limpo e firme, esta obra puxo de moda un estilo elegante, estilizado, que deu a volta ao mundo coa súa popularidade.

 

ARXENTINA

Aínda que a banda deseñada estivo presente neste país (sobre todo o humor gráfico en prensa) dende comezos do século XX, hai que destacar ao gran QUINO, que coñecemos polo seu entrañable personaxe MAFALDA, e os seus amigos. A través desta nena, Quino foi quen de amosarnos o mundo, cunha visión sempre crítica e humana da sociedade. Ademais, o autor fixo innumerables tiras e viñetas cómico-reflexivas para medios de prensa, onde desenvolveu toda una maneira de pensar e ver o mundo. Visita aquí a súa web: http://mafalda.dreamers.com.
Sabías que o personaxe favorito de Quino é MANOLITO?
Sabías que Quino utilizaba a Biblia para coller ideas para os seus guións?
Sabías que Quino rexeitou que Mafalda protagonizase un spot publicitario que anunciaba sopas?

 

XAPÓN

Xa a comezos do século XIX un pintor, Katsushika Hokusai, debuxaba historias secuenciadas nas que narraba peripecias de samuráis. Se damos un salto a mediados do século XX, coñeceremos a SAZAESAN, de Hasegawa, una tira cómica protagonizada por una ama de casa. Foi en 1956 cando nace a primeira revista periódica de banda deseñada, GEKKO KAMEN, de Kawauchi e Kuwata. Máis tarde, en 1967, teremos a serie sobre carreiras de coches MACH GO GO GO (que en España se coñeceu como METEORO), de Yoshiday. Pero o manga infantil máis recoñecido en todo o mundo foi, sen dúbida, DORAEMON (en 1970), creado por Abiko e Fujimoto. Aló polos anos 80 chegaron outras series como "Dr Slump" (de Toriyama), "Akira" (de Katsuhiro Otomo) ou Kaikei Shuten (de Sekikawa e Taniguchi).
O estilo manga triunfou en Estados Unidos, e despois en todo o mundo, non só polo seu estilo, senón polas súas historias, que combinaban a humanidade dos personaxes coa mestura entre realidade e fantasía, creando universos a camino entre as vidas cotiás e os momentos de evasión fantástica.
Tamén axudou moito o feito de que moitas das obras foron levadas ao cine ou a televisión (o que chamamos ANIME), que fixo que as historias chegasen a todos os puntos do planeta (un exemplo disto é DRAGON BALL, de Akira Toriyama).

 

ESTADOS UNIDOS

Xa vimos como a banda deseñada naceu oficialmente nos Estados Unidos. Dende entón, e a través de diferentes revistas e xornais, foi medrando en popularidade, ata converterse nunha industria moi potente. Hoxe en día podemos falar de dúas grandes editoriais, que marcan as tendencias máis importantes. Referímonos a MARVEL COMICS E DC COMICS.
Acaso non coñeces estas obras, publicadas por elas?:

MARVEL COMICS:
" X-Men (de Claremont e Byrne)
" Thor (de Walt Simonson)

DC COMICS:
" Batman: The Dark Knight Returns (de Frank Miller)
" Watchmen (de Alan Moore e Dave Gibbons)
" The Sandman (de Neil Gaiman)
" The Walking Dead (de Robert Kirkman)

FEIRAS DE BANDA DESEÑADA INTERESANTES

ANGOULÊME (Francia) http://www.bdangouleme.com
SALÓ DEL CÓMIC DE BARCELONA http://ficomic.com/inicio.cfm
VIÑETAS DESDE O ATLÁNTICO, A CORUÑA http://www.vinetasdesdeoatlantico.com
ANIMACOMIC: SALÓN DE LA ANIMACIÓN, EL MANGA Y EL CÓMIC DE MÁLAGA http://www.animacomic.es/2015/

 

A BANDA DESEÑADA EN GALICIA

 

Hoxe en día Galicia conta cun gran número de profesionais da banda deseñada, que mesmo despuntan fóra das nosas fronteiras: Miguelanxo Prado, Emma Ríos, José Domingo, Miguel Robledo,David Rubín, Manel Cráneo, e outros.

Ademais de contarmos con autores e autoras de gran calidade e sona, existe unha asociación profesional na que

a maioría deles se dan cita. Chámase AGPI (Asociación Galega de Profesionais da Ilustración), e dá cabida non só a quen fai banda deseñada, senón tamén aos autores/as de ilustración, deseño multimedia, humor gráfico, e outras disciplinas semellantes. Pódese visitar a súa web para coñecelos en profundidade en http://www.agpi.es. Esta asociación acolle non só aos profesionais que xa están a traballar neste campo laboral, senón tamén a aquelas persoas que desexan iniciarse, que están a dar os seus primeiros pasos, ou que están a cursar estudos relacionados con este mundo (Belas Artes, Ciclo Superior de Ilustración, etc.). É unha boa plataforma para compartir información sobre lexislación, concursos, premios, editoriais, técnicas, etc., é dicir, todo o relacionado co oficio.

Pero non sempre foi todo tan doado en Galicia. Houbo uns comezos de xeito individual, cos traballos de Castelao, Maside, ou Torres, que facían humor gráfico, narraban en imaxes secuenciadas, aínda que non utilizaban o globo ou bocadillo (os "fumetti" dos italianos, lembras?) para que os personaxes falasen.

Houbo que agardar a 1970 para que Reimundo Patiño comezase a facer banda deseñada, cos códigos que coñecemos hoxe en día. E en 1971 contamos coa primeira obra publicada en galego, por XAQUÍN MARÍN. Titulábase O EMIGRANTE, e apareceu na revista CHAN, editada en Madrid. Neste mesmo momento Patiño expoñía na galería Redor de Madrid o cómic serigrafiado O HOME QUE FALABA VEGLIOTA, deenormes dimensións.

Foi entón cando xorde unha exposición colectiva, de varios autores. Dá comezo na Escola de Maxisterio da Coruña en 1973, e móvese despois por toda Galicia. Os que expoñían traballos eran Xosé Díaz, Rosendo Díaz, Chichi Campos, pepe Barro, Reimundo Patiño, Rosendo Díaz, Luis Esperante, Ricardo Lázaro e Xaquín Marín.

Aparece DOUS VIAXES, de reimundo patiño, e GASPARIÑO, de Xaquín Marín, en 1978. Este último constituirá toda unha icona da banda deseñada galega, concentrando a esencia do neno de aldea, que ve o mundo a través dos ollos seus inocentes e sarcásticos.

E nacen tamén revistas como VAGALUME, en 1975, infantil, destinada ás escolas, ou fanzines, como XOFRE (con Miguelanxo Prado, Xan López Domínguez, Fran Jaraba, etc), en 1979. Nos anos oitenta aparecen COORDENADAS, FRENTE COMIXARIO E VALIUNDEZ. Houbo que agardar a 2002 para que a revista GOLFIÑO (coordinada polo debuxante Fausto Isorna e o escritor e profesor Miguel Vázquez Freire) vese a luz, da man de Edicións Xerais de Galicia, e de La Voz de Galicia despois.

En 2008 levouse a cao en Santiago de Compostela unha exposición titulada HISTORIETA GALEGA 1973-2008, que fixo un percorrido por esta arte dende os seus comezos en Galicia ata o ano 2008.

Na actualidade a banda deseñada está a ser publicada por diferentes editoriais. Algunhas especializadas, como RETRANCA, KACTOÍA K, EL PATITO EDITORIAL, BDBANDA, DEMO EDITORIAL, e outras contemplando o xénero como un interese máis dentro das súas publicacións, con coleccións esclusivas: Edicións Xerais de Galicia, Editorial Galaxia, etc.

 

QUEN É QUEN?

ADIVIÑA DE QUEN SON AS SEGUINTES OBRAS. CANDO O TEÑAS CLARO, PASA O RATO POR RIBA DOS TÍTULOS, E VERÁS O NOME DO AUTOR OU AUTORA